ΜΙΑ ΜΟΝΟ ΕΥΧΗ ΓΙΑ ΤΟ 2017: ΑΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣΕΙ ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ Η ΥΠΟΚΡΙΣΙΑ

Του Πέτρου Τζεφέρη

Μόλις λίγες μέρες πριν τελειώσει τη θητεία του, ο απερχόμενος πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα σε μία κίνηση διαφύλαξης της στάσης που τήρησε τα προηγούμενα χρόνια έναντι της κλιματικής αλλαγής και των επιπτώσεών της στο περιβάλλον, απαγορεύει με απόφασή του την πραγματοποίηση γεωτρήσεων εξόρυξης για πετρέλαιο και φυσικό αέριο σε εκτάσεις εκατοντάδων εκατομμυρίων εκταρίων ιδιοκτησίας των ΗΠΑ στην Αρκτική ζώνη.

Υπάρχουν περιοχές στην Αρκτική που παρουσιάζουν θερμοκρασίες πάνω από τους 0°C για δεύτερο χειμώνα στη σειρά, ενώ το συγκεκριμένο φαινόμενο («midwinter warming») εκτοξεύει στο «κόκκινο» την ανησυχία της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας.

Λίγο νωρίτερα, στις 4 Νοεμβρίου, τίθεται σε ισχύ η Συμφωνία του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή, η οποία αποτελεί την πρώτη οικουμενική, νομικά δεσμευτική παγκόσμια συμφωνία για το κλίμα. Συμφωνία που επικύρωσαν τουλάχιστον 55 χώρες για συγκράτηση της αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη «αρκετά κάτω» από τους 2°C.

Στα βιβλία τους οι μαθητές και τούτη τη χρονιά έμαθαν πόσο συμβάλλουν τα ενεργειακά ορυκτά στις κλιματικές αλλαγές, πόσο χρειαζόμαστε τις ΑΠΕ και πόσο περιβαλλοντικά ασύμφορη είναι σε τελευταία ανάλυση η εξόρυξη κάθε είδους.

Και όταν γίνονται φοιτητές, με παγιωμένη αυτήν την άποψη, ότι δηλ. τα ορυκτά καύσιμα και γενικότερα οι εξορύξεις αποτελούν δραστηριότητα «υπό αναστολή» (βλ. και ΣτΕ 772/1998 για φειδωλή εξόρυξη), μολαταύτα σχεδόν καθημερινά γίνονται μάρτυρες του πόσο δύσκολη είναι η επίτευξη της κάθε λογής «βιωσιμότητας» ('sustainability") στην πράξη.

Και αναρωτιούνται: γιατί επιτέλους δεν καταργούμε τις εξορύξεις να τελειώνουμε; Και δεν χρησιμοποιούμε μόνο υλικά που επαναχρησιμοποιούνται ή ανακυκλώνονται; Και μόνο ανανεώσιμες πηγές ενέργειας; Δεν θέλουμε αλήθεια το καλό μας και το καλό των επερχόμενων γενεών;

Ο δεκάλογος μείωσης της κοινωνικής βαρύτητας και αποδοχήςτου εξορυκτικού κλάδου

Η απάντηση έρχεται από μόνη της ως εμπειρία ζωής από τον τρόπο που έχουμε επιλέξει να πορευόμαστε, από το πολιτιστικό status του κόσμου μας. Για τους υπόλοιπους που δεν το αντιλαμβάνονται από μόνοι τους, η απάντηση is just blowing in the wind μέχρι να γίνει αντιληπτή... αν και όταν αποφασίσουμε να κοιτάξουμε κατάματα και με ειλικρίνεια τον κόσμο μας: έναν κόσμο υλικό που στοιχειώνει τα όνειρά μας.

Όπου πράσινη ανάπτυξη δε σημαίνει τις περισσότερες φορές και βιώσιμη, όπου το «renewable» δεν σημαίνει απαραίτητα και «sustainable» και το «not renewable» δεν σημαίνει επίσης «not sustainable», όπως δυστυχώς μας υπαγορεύουν οι ανεπαρκείς ορισμοί της βιωσιμότητας που ουσιαστικά ταυτίζουν τους δύο όρους.

Ποιο είναι το χρώμα της ανάπτυξης;

Πράγματι, εις πείσμα των θεωρητικών αναλύσεών μας, το 2016 ήταν χρονιά-ορόσημο για τα εμπορεύματα και ειδικότερα τα βιομηχανικά μέταλλα που σημείωσαν ένα εντυπωσιακό comeback με τις καλύτερες επιδόσεις των τελευταίων ετών, ενώ το ράλι φαίνεται πως θα συνεχιστεί και το 2017.

Ο δείκτης εμπορευμάτων «The S&P Goldman Sachs Commodity Index» έχει αυξηθεί κατά 25% μέχρι στιγμής φέτος, καταγράφοντας τη μεγαλύτερη ετήσια άνοδο από το 2009. Πολλοί μιλούν για το τέλος της κρίσης των εμπορευμάτων, ειδικότερα μετά την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ, αλλά και τα σημάδια σταθεροποίησης της οικονομίας της Κίνας.

Το σιδηρομετάλλευμα σημείωσε την πιο εκρηκτική άνοδο ξεπερνώντας τα 80 $ ανά μετρικό τόνο στις αρχές του Δεκεμβρίου, ενώ μέχρι στιγμής εντός του 2016 έχει ενισχυθεί κατά 90% και πλέον. Ο χαλκός ανέβασε την τιμή του πάνω από 20% πλησιάζοντας τα 3$ /lb ενώ η παγκόσμια ζήτηση για χαλκό αναμένεται να αυξηθεί.

Το ίδιο ισχύει και για τον ψευδάργυρο που η τιμή του έχει εκτοξευτεί πάνω από 70% φέτος, ύστερα από μια μακρά περίοδο αποεπένδυσης (Glencore), τον μόλυβδο (Pb), το ασήμι (Ag), το αλουμίνιο (Al) που διέγραψε μια αξιοσημείωτη πορεία ανάκαμψης τους τελευταίους μήνες καθώς και τον χρυσό (Au) που οδεύει προς την πρώτη κερδοφόρα χρονιά από το 2012.

Ακόμη και το νικέλιο (Ni) που παρότι σημείωσε ελάχιστο πενταετίας στις αρχές του 2016, κάτω από τα 8.000$ ανά τόνο, δείχνει να ανακάμπτει τουλάχιστον προσωρινά στην περιοχή των 10.000-11.500$ ανά τόνο. Το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο ανέκαμψαν κι αυτά ύστερα από δύο συνεχόμενα έτη πτώσης με ετήσια κέρδη ύψους 45% περίπου για την τιμή του αργού τύπου Brent και πάνω από 50% για την τιμή του φυσικού αερίου.

Εξάλλου, όλα τα προϊόντα που αφορούν την «έξυπνη» ανάπτυξη, την ψηφιακή τεχνολογία της πληροφορικής και επικοινωνιών, τα έξυπνα ενεργειακά δίκτυα και τις εναλλακτικές δυνατότητες των ΑΠΕ βασίζονται στη χρήση των παραπάνω ορυκτών πρώτων υλών και μετάλλων, είτε βασικών είτε των σπάνιων γαιών.

Οι ηλιακές κυψέλες και τα Φ/Β στοιχεία, οι ανεμογεννήτριες, η «πράσινη» αυτοκίνηση (τα υβριδικά αυτοκίνητα, τα αμιγώς ηλεκτροκίνητα αλλά και εκείνα του υδρογόνου) καθώς και οι περισσότερες οικολογικές τεχνολογίες οφείλουν την ύπαρξη ή λειτουργικότητά τους σε ένα σύνολο από μέταλλα «υψηλής τεχνολογίας».

Όλα τα παραπάνω δείχνουν πόσο μεγάλη ανάγκη έχει ο πολιτισμός μας από τις βασικές αλλά και κρίσιμες ορυκτές πρώτες ύλες, οι οποίες δυστυχώς δεν μπορούν να καλυφθούν μόνο από ανακύκλωση ή επαναχρησιμοποίηση. Καλώς ή κακώς απαιτείται η εξόρυξή τους. If it isn't grown- it has to be mined!

Στο χέρι μας είναι αντί να απορρίπτουμε αδιακρίτως, να προσπαθήσουμε για την βιώσιμη και περιβαλλοντικά ασφαλή εξόρυξη. Στην Εβδομάδα Πρώτων Υλών (European Raw Materials Week, από τις 28.11.2016 έως τις 2.12.2016) και τις εκδηλώσεις που πραγματοποίησε στις Βρυξέλλες η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, επιβεβαιώθηκε ότι ορυκτά και μέταλλα εξακολουθούν να βρίσκονται στην κορυφή της παραγωγικής αξιοποίησης και αποτελούν κινητήριο μοχλό της Ευρωπαϊκής Βιομηχανικής Στρατηγικής 2020.

Υπολογίζεται ότι στο ευρωπαϊκό υπέδαφος, μεταξύ 500 - 1000 μέτρων, υπάρχουν αναξιοποίητα μεταλλευτικά αποθέματα αξίας 100 δισ. ευρώ. Είναι γνωστό επίσης ότι αρκετά από αυτά φιλοξενούνται στο ελληνικό γεωλογικό περιβάλλον.

Οι φόβοι για έλλειψη επάρκειας αποθεμάτων διεθνώς έχουν αυξήσει το ενδιαφέρον για την ενίσχυση της γεωλογικής έρευνας σε ολοένα δυσκολότερες, φτωχότερες ή και ανεξερεύνητες μέχρι σήμερα μεταλλοφορίες, γεγονός που αυξάνει το επενδυτικό ρίσκο κοιτασματολογικου εντοπισμού τους.

Είναι τόσο μεγάλο το "raw materials rush" στις μέρες μας ώστε το επενδυτικό ενδιαφέρον έχει μετατοπιστεί επίσης προς την εκμετάλλευση υποθαλάσσιων κοιτασμάτων, με το πλέον ώριμο έργο της Καναδικής Nautilus Minerals στην Παπούα Νέα Γουινέα (στον πυθμένα της θάλασσας Βίσμαρκ) να ετοιμάζεται να ξεκινήσει μεταλλευτικές εργασίες στις αρχές του 2018.

Η Διεθνής Αρχή Θαλάσσιου Βυθού (Ιnternational Seabed Authority), που βρίσκεται στην Jamaica και έχει συσταθεί σύμφωνα με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών του 1982 για το Δίκαιο της Θάλασσας, έχει ήδη εκδώσει 26 άδειες εξερεύνησης υπέρ διαφόρων κυβερνήσεων και επιχειρήσεων. Αυτό όμως δεν θα πρέπει να γίνει σε βάρος του οικοσυστήματος και των θαλάσσιων οργανισμών. Σε κάθε περίπτωση απαιτούνται αυστηροί όροι, συστηματική παρακολούθηση και αυστηρός έλεγχος.

Ακόμη και το extraterrestrial ή Asteroid mining έχει τεθεί μέσα στο ερευνητικό πλάνο, ενώ η Σελήνη τοποθετείται ψηλά στη λίστα για εκμετάλλευση των κοιτασμάτων νικελίου, σιδήρου, κοβαλτίου και πλατινοειδών που διαθέτει. Η μεταλλευτική αξία της Σελήνης εκτιμάται σε 150 μέχρι 500 τετράκις εκατομμύρια $.

Galactic gold rush: the tech companies aiming to make space mining a reality

Είτε τον θέλουμε είτε όχι, αυτός είναι ο κόσμος μας, ο πολιτισμός μας. Τον λέμε ψηφιακό, είναι όμως ακόμη βαθιά υλικός και μηχανιστικός.

Θέλουμε την οικονομία μας πράσινη, αποϋλοποιημένη και την επικοινωνία μας ασύρματη, χωρίς να νοιαζόμαστε για το κόστος που υποχρεώνει μια άλλη γωνιά της γης να είναι υποβαθμισμένη και γκρίζα. Δεν μας αρέσουν οι εξορύξεις αλλά μας αρέσουν τα προϊόντα τους, κυρίως τα ψηφιακά και τα hi-tech.

Θέλουμε τα καλούδια της τεχνολογίας αλλά όχι τη ρύπανση και την υποβάθμιση που αυτή προϋποθέτει. Αποκαλούμε ακόμη την κοινωνία μας πολυ-πολιτισμική και ανεκτική, είναι όμως στείρα ατομο-κεντρική, διαρκώς υποκριτική, ασταθής και μη συνεκτική. Το μόνο που μένει σταθερό είναι η συνεχής αύξηση της κατανάλωσης και το υποκριτικό μας ταλέντο!

Αν παρατηρήσουμε το διάγραμμα με την παγκόσμια ηλεκτροπαραγωγή για τα τελευταία 40 χρόνια, το ποιο σημαντικό συμπέρασμα δεν είναι η επιμέρους κατανομή των διαφόρων ενεργειακών μορφών που συνεισφέρουν, αλλά το γεγονός ότι η παγκόσμια παραγωγή ενέργειας συνεχώς αυξάνει.

Αρα αυξάνει διαρκώς και η κατανάλωση που είναι ο διαχρονικός πρωταγωνιστής στο διάγραμμα, αλλά και στη ζωή μας. Είναι η βασίλισσα, η θεά του πολιτισμού μας. Και προφανώς όχι η «βιωσιμότητα», η οποία μοιάζει με την μικρή παρακατιανή πριγκίπισσα σε αναμονή, την Σταχτοπούτα που έχασε το γοβάκι της..

H... δική μας αντίληψη για την ανάπτυξη

Αν δεν μας αρέσει ο κόσμος που ζούμε θα πρέπει να αλλάξουμε το πολιτιστικό μας παράδειγμα, όχι να κατηγορούμε διαρκώς τους άλλους και να προσπαθούμε να μεταφέρουμε τα «απόβλητα» της ανάπτυξης σε άλλες γειτονιές έξω από την αυλή μας. Αυτό είναι υποκριτικό και καθόλου τίμιο.

Ή να οργανώνουμε «Διεθνείς Διασκέψεις για το Περιβάλλον» και για το κλίμα που διαρκώς διολισθαίνουν γιατί οι αποφάσεις τους ουδέποτε μπορεί να είναι επί της ουσίας και στο σύνολό τους δεσμευτικές και υλοποιήσιμες.

Απλά, στην καλύτερη περίπτωση, κάνουμε το «υποκριτικό» μας καθήκον απέναντι στην κλιματική αλλαγή! Η ακόμη να παίρνουμε επικοινωνιακού χαρακτήρα αποφάσεις σαν αυτές του συμπαθούς κ. Ομπάμα για την Αρκτική, αλλά που θα έπρεπε να τις έχει πάρει στην αρχή της θητείας του και όχι στο τέλος. Και να τις εφαρμόσει σε κάθε περίπτωση, ενώ τώρα απλά αυτές αναφέρονται στο μέλλον που προφανώς δεν θα κυβερνά αυτός, ενώ για τα ήδη ούκ ολίγα υφιστάμενα project στην Αρκτική, δεν ακούγεται μιλιά: business as usual...

Εν κατακλείδι, αν θέλουμε να μειώσουμε ή να ξεριζώσουμε τις εξορύξεις από τη ζωή μας, πρέπει να αλλάξουμε το καταναλωτικό μας πρότυπο, τον τρόπο που σκεφτόμαστε, τον τρόπο που ζούμε. Από τα smartphone, τα LCDs, τα playstations, τα διάφορα gadgets μέχρι τα ενεργειακά negawatts!

Μέχρι τότε, κι επειδή αυτό αποκλείεται να γίνει σε έναν κόσμο σαν τον σημερινό, θα συνεχίσουμε να ζούμε και να παλεύουμε με τη ρύπανση και με το raw material rush. Και φυσικά με τις εξορύξεις. Όσο νωρίτερα το καταλάβουμε, όσο πιο ειλικρινείς και ρεαλιστές είμαστε, τόσο πιο γρήγορα και δυνατά θα ξεκινήσουμε να εφαρμόζουμε εργαλεία για το mining sustainability. Σαν αυτά που ήδη διδάσκονται σε προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς σπουδαστές (βλ. εικόνες).