ΤΟ ΟΡΥΚΤΟ ΜΠΛΕ ΧΡΩΜΑ ΤΩΝ ΨΗΦΙΔΩΝ ΤΗΣ ΑΜΦΙΠΟΛΗΣ

Του Πέτρου Τζεφέρη

  

Ευτυχώς που δεν τυγχάνω αρχαιολόγος ώστε να είμαι υποχρεωμένος να πάρω θέση για την ταυτότητα του ενοίκου του περίφημου τάφου που ως σήριαλ εξιτάρει την ταπεινή καθημερινότητά μας. Δεν γνωρίζω επίσης αν το "μπλε"  κάνει παραλληλισμό με τα σπουδαία ιμπρεσιονιστικά έργα της πρώιμης Αναγεννησιακής περιόδου και αναδεικνύει ένα ψηφιδωτό που φαντάζει χιλιάδες χρόνια πριν  από την εποχή του. 

Ούτε είμαι σε θέση  να εικάσω αν η χρήση του μπλε και του πορτοκαλί χρώματος στο περίτεχνο ψηφιδωτό αποδεικνύει ότι ο δημιουργός του ψηφιδωτού ήταν ζωγράφος που γνώριζε τη χρήση των συμπληρωματικών χρωμάτων..

Ομως σίγουρα το μπλε αυτό φόντο του ψηφιδωτού προέρχεται από ορυκτές ψηφίδες.

΄Λάπις Λάζουλι ή Λαζουρίτης

Είναι πιθανότατα αζουρίτης, δηλ. ορυκτό του χαλκού, του οποίου και σήμερα η τριμμένη σκόνη χρησιμοποιείται σε φυσικές βαφές. Οπως η ώχρα δηλ. πηλός εμπλουτισμένος με ένυδρα οξείδια του σιδήρου, χρησιμοποιείται για να αποδώσει χρωστικές με αποχρώσεις από ανοιχτό κίτρινο ως σκούρο καφέ.

 Η ποσότητα μάλιστα των ένυδρων οξειδίων του σιδήρου (αιματίτη, λειμωνίτη και μαγνητίτη) που αποτελούν τις φυσικές χρωστικές του σιδήρου, καθορίζει την απόχρωση του κίτρινου, πορτοκαλί ή κόκκινου. Συνήθη ονόματα χρωστικών από κόκκινη ώχρα είναι το ινδικό κόκκινο, το κόκκινο της Πομπηίας, Terra Pozzuoli, κόκκινο της Τοσκάνης, κόκκινο της Βενετίας. 

Αντιστοίχως,  η αποκαλούμενη  "πράσινη γη"  (terre verte) χρωστική, αποτελείται κυρίως από τα ορυκτά σελαδονίτη και γλαυκονίτη, τα οποία δίνουν χρώματα από γαλαζοπράσινο μέχρι κίτρινο-λαδί.

Για να επιστρέψουμε στην Αμφίπολη, με τον αζουρίτη μοιάζει πολύ στο χρώμα, ο ημιπολύτιμος λίθος λάπις λάζουλι ή λαζουρίτης (lazurite ή Lapis Lazuli = λίθος (Λατινικά) + μπλε (Περσικά)). Η κύρια πηγή του ορυκτού λάπις λάζουλι βρισκόταν στο Αφγανιστάν, στα αρχαία λατομεία του Badakshan, τα οποία πρωτο-χρησιμοποιήθηκαν το 6.000 π.Χ. Το υλικό μεταφερόταν αρχικά στην Αίγυπτο και από εκεί στην Ευρώπη. Lapis Lazuli from mines of sar-e-sang Badakhshan, LapisLazuli from Afghanistan, Where goes the lapis wealth?

Μήπως όμως τελικά προερχόταν από την Ελλάδα; Στην Ελλάδα, αζουρίτης (συνήθως μαζί με μαλαχίτη οπότε αποκαλείται αζουρομαλαχίτης) απαντάται στη Μακεδονία, την Θάσο, το όρος Όθρυς, το Λαύριο και αλλού...

Mήπως λοιπόν το βασιλικό μπλέ του ψηφιδωτού της Αμφίπολης προερχόταν όχι από το Αφγανιστάν και την Αίγυπτο αλλά από τα γειτονικά αρχαία μεταλλεία της Αλιστράτης; Αλλωστε ο ορυκτός αζουρίτης, έχει τεκμηριωμένη παρουσία στις λαβυρινθώδεις στοές τους, με κομμάτια του πετρώματος να περιλαμβάνονται και στα σύγχρονα εκθέματα του «Σπηλαίου Αλιστράτης», ως χαρακτηριστικά δείγματα των ορυκτών της περιοχής.

Τα άγνωστα στους περισσότερους μεταλλεία χρυσού της περιοχής Αλιστράτης Σερρών, απέχουν μόλις 20 χιλιόμετρα από την Αμφίπολη. Εντούτοις, ο προβληματισμός παραμένει  αν σκεφτεί κανείς ότι ο αζουρίτης, ακόμα και στην καλύτερή του ποιότητα, εμπεριέχει κρυστάλλους ασβεστίτη ή σιδηροπυρίτη (FeS2), οι οποίοι αλλοιώνουν το χρώμα του. Για το διαχωρισμό των μπλε κόκκων του αζουρίτη από τους άλλους δεν αρκεί η απλή έκπλυση αλλά αρκετά περίπλοκες διαδικασίες που ήταν άγνωστες στην Ευρώπη πριν από το 13ο αιώνα!

Αριάδνη Παπαφωτίου: Το βασιλικό μπλε από την Αλιστράτη

Τα μεταλλεία της Αλιστράτης, γνωστά ως «τρύπες» στους κατοίκους, δεν αναφέρονταν σε καμία γραπτή ή προφορική μαρτυρία που να τα συνέδεε με μεταλλευτική δραστηριότητα στο ιστορικό παρελθόν. 

Αζουρίτης και Μαλαχίτης

Μέχρι το 1990 δεν απασχόλησαν καν την επιστημονική κοινότητα, ώσπου ο Αθ. Χατζηκύρκου, διδάκτωρ Γεωλογίας, εκτελώντας ερευνητικό πρόγραμμα του ΙΓΜΕ τα κατέγραψε, εντοπίζοντας μεταλλοφόρες εμφανίσεις υψηλής περιεκτικότητας κυρίως σε χρυσό, αλλά και σίδηρο, χαλκό και ασήμι.

Έτσι αφενός δόθηκε και η πρώτη εξήγηση του ρόλου τους και αφετέρου χαρτογραφήθηκε μερικώς το σύνθετο δίκτυο των δαιδαλωδών στοών τους, συνολικού μήκους 1600 μέτρων. Η εξόρυξη χρυσού διαπιστώθηκε πως ήταν έντονη τη Μακεδονική περίοδο (5ος και 4ος αι. π.Χ.), οπότε και εξαντλήθηκε το ορυχείο.

Φυσικά τα μεταλλεία της Αλιστράτης δεν ήταν τα μόνα στην Μακεδονική και Θρακική γη που θα μπορούσαν να διεκδικήσουν την πατρότητα προέλευσης του αζουρίτη. Ένας υπόγειος κόσμος, μυστικός για τους περισσότερους, απλώνεται εδώ και τουλάχιστον 2.000 χρόνια κάτω από την αρχαία Ακρόπολη της Θάσου.

Τα μεταλλεία χρυσού της Θάσου και της Σκαπτής Ύλης -στη δεύτερη, γνωστή και ως "Θασιακή Περαία" λέγεται ότι κατείχε μεταλλεία ο Θουκυδίδης- ήταν από τα μεγαλύτερα της αρχαιότητας. 

Μεταλλευτικές  δραστηριότητες στη Μακεδονία και τη Θράκη έχουμε ήδη από τη νεολιθική εποχή: χρυσό, άργυρο, χαλκό, μόλυβδο, στη Βορειοανατολική Χαλκιδική, την περιοχή του Γαλλικού Ποταμού και των Φιλίππων, στο Παγγαίο, τη λεκάνη της Μυγδονίας, στην Περιστερά Θεσσαλονίκης, τα Σέρβια Κοζάνης, τους ποταμούς Αξιό και Αλιάκμονα και αλλού.

Και κάτι τελευταίο που αφορά την μεταλλευτική περιήγηση και τον ενδεχόμενο συνδυασμό της με την αρχαιολογική. Με παρεμβάσεις που θα τα καθιστούσαν επισκέψιμα, τα Μακεδονικά μεταλλεία χρυσού που τροφοδότησαν τις αρχαίες ζωγραφικές παλέτες, θα μπορούσαν να συνεισφέρουν τουριστικά σε συνδυασμό, με τον αρχαιολογικό χώρο της Αμφίπολης και το μοναδικής ομορφιάς Σπήλαιο της Αλιστράτης. 

Κάτι αντίστοιχο μπορεί να γίνει και λίγο παραπέρα για τις στοές που βρίσκονται κάτω από την Ακρόπολη της Θάσου ή στη Σκαπτή Ύλη και του ευρύτερου αρχαιολογικού χώρου των Αρχαίων Φιλίππων.

Αναδημοσίευση από www.oryktosploutos.net