ΠΡΑΣΙΝΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ "ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ" ΧΩΡΙΣ ΟΡΥΚΤΕΣ ΠΡΩΤΕΣ ΥΛΕΣ (2ο ΜΕΡΟΣ)

Οι πρώτες ύλες, ακόμη και εκείνες που δεν χαρακτηρίζονται κρίσιμης σημασίας, είναι σημαντικές για την ευρωπαϊκή οικονομία, καθώς βρίσκονται στην αρχή των αλυσίδων αξίας της μεταποιητικής βιομηχανίας.

Η διαθεσιμότητά τους μπορεί να μεταβάλλεται γρήγορα ανάλογα με τις εμπορικές ροές ή τις εξελίξεις στην εμπορική πολιτική, γεγονός που τονίζει τη γενική ανάγκη διαφοροποίησης των πηγών εφοδιασμού και την αύξηση των ποσοστών ανακύκλωσης όλων των πρώτων υλών.

Οι 27 πρώτες ύλες που απαριθμούνται στο νέο επικαιροποιημένο κατάλογο θεωρούνται κρίσιμης σημασίας για την ΕΕ διότι οι κίνδυνοι ανεπαρκούς εφοδιασμού και οι επιπτώσεις τους για την οικονομία είναι μεγαλύτερα σε σύγκριση με τις περισσότερες άλλες πρώτες ύλες. Ο πίνακας λαμβάνει επίσης υπόψη του την ύπαρξη εγχώριας παραγωγής ορισμένων πρώτων υλών κρίσιμης σημασίας στην ΕΕ.

Ωστόσο, η Κίνα είναι η χώρα με τη μεγαλύτερη βαρύτητα, σε παγκόσμιο επίπεδο, στην προμήθεια των περισσότερων κρίσιμων πρώτων υλών, όπως οι σπάνιες γαίες, το μαγνήσιο, το βολφράμιο, το αντιμόνιο, το γάλλιο και το γερμάνιο, μεταξύ άλλων.

Αρκετές άλλες χώρες κατέχουν δεσπόζουσα θέση στην προμήθεια συγκεκριμένων πρώτων υλών, όπως η Βραζιλία (νιόβιο) και οι ΗΠΑ (βηρύλλιο και ήλιο). Η προμήθεια των μετάλλων της ομάδας του λευκόχρυσου συγκεντρώνεται στη Ρωσία (παλλάδιο) και στη Νότια Αφρική (ιρίδιο, λευκόχρυσος, ρόδιο και ρουθήνιο).

Οι κίνδυνοι που συνδέονται με αυτή τη συγκέντρωση της παραγωγής επιτείνονται σε πολλές περιπτώσεις από τον περιορισμένο βαθμό υποκατάστασης και τα χαμηλά ποσοστά ανακύκλωσης.

Το στοίχημα με τις ΟΠΥ μπαταρίας

Σε μια εποχή, μιας μάλλον θετικά μεταβαλλόμενης οικονομικής κατάστασης και γεωπολιτικών πλουτοπαραγωγικών ανακατατάξεων σε παγκόσμιο επίπεδο, ευρύτερες πολιτικές σκοπιμότητες, κυβερνητικές πρακτικές και συχνά αντικρουόμενες κοινωνικές τάσεις οδηγούν τελικά σε διαρθρωτικές αλλαγές στις αγορές ενέργειας και στην αυτοκινητοβιομηχανία προς μια βιώσιμη ηλεκτρική οικονομία.

Οι δυναμικές αναζητήσεις για τεχνολογική καινοτομία και πράσινη ενέργεια δημιουργούν αυξημένες ανάγκες για νέες και περισσότερες ΟΠΥ γεγονός που απαιτεί πιο εντατική κοιτασματολογική έρευνα, καθώς και αποτελεσματικότερη και αποδοτικότερη παραγωγική αλυσίδα, κυρίως σε ότι αφορά σε ορυκτά και μέταλλα που΄είναι απαραίτητα και κρίσιμα για την μετάβαση σε βιώσιμες ενεργειακές πηγές.

Βασικές προσεγγίσεις και δεδομένα που χαρακτηρίζουν, ελέγχουν και δρομολογούν τις εξελίξεις αυτές διαπιστώνουν ότι:

· Προβλέπεται αύξηση του παγκόσμιου ΑΕΠ κατά 3,7% και 3,8% το 2017 και το 2018 αντιστοίχως, λόγω της ανόδου των παγκόσμιων επενδύσεων και του θετικού κλίματος προς τη βιομηχανική παραγωγή, τη μεταποίηση και το εμπόριο. Οι θετικές παγκόσμιες τάσεις διαμορφώνουν ένα περιβάλλον με ιδιαίτερα ευνοϊκές οικονομικές συνθήκες για τις ΟΠΥ και τα προϊόντα τους.
· Η συμφωνία του Παρισιού και άλλες πρωτοβουλίες για το κλίμα δημιουργούν πολιτικές, νομικές και οικονομικές προϋποθέσεις για ενεργειακή παροχή από ανανεώσιμες πηγές και πυρηνικές πηγές πάνω από το 50% του συνόλου της παγκόσμιας κατανάλωσης μέχρι το 2040.
· Ο φιλόδοξος στόχος για για να φθάσουν οι πωλήσεις των ηλεκτρικών οχημάτων στο 30% του μεριδίου αγοράς το 2030 γεγονός που προϋποθέτει και απαιτεί σημαντικές και νέες παρεμβάσεις στις ενεργειακές υποδομές, καθώς και κοιτασματολογική παρουσία και μεταλλευτική παραγωγή των ΟΠΥ που χρειάζονται.
· Καινοτόμες και ανταγωνιστικές ενεργειακές τεχνολογίες που δημιουργούν διαρκή ζήτηση για νέες ΟΠΥ μπαταριών, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται βασικά ο χαλκός, το νικέλιο, το λίθιο, το κοβάλτιο, ο γραφίτης, το μαγγάνιο και το βανάδιο.
· Στην Κίνα, η ανάπτυξη της βιομηχανικής παραγωγής βασίζεται ουσιαστικά στη μεταποίηση, ενισχύοντας την οικονομία με αύξηση 6,9% για να διατηρήσει την παγκόσμια κυριαρχία της στη μεταποιητική παραγωγή.
· Υπάρχουν διαθέσιμες σήμερα πολλές, και ακόμη περισσότερες που εκτελούνται και θα άλλες που θα εκτελεστούν, έρευνες και μελέτες που όλες καταλήγουν σε ένα κοινό συμπέρασμα, ότι δηλαδή η ζήτηση των ΟΠΥ μπαταρίας θα τείνει διαρκώς αυξανόμενη και ότι η αξία τους στην αγορά θα εκτοξεύεται σε διαστημικές πτήσεις και επίπεδα.

Συγκεκριμένα,

o Η παραγωγική παρουσία του χαλκού εξακολουθεί να εμφανίζεται ελλειμματική κατά 31% περίπου σε σχέση με τη ζήτηση που υπάρχει σήμερα. Στο πρώτο εξάμηνο του 2017 καταγράφηκε έλλειμμα 75.000 τόνων που συνδέεται τόσο στην περιορισμένη μεταλλευτική παραγωγή όσο και στην υστέρηση εντοπισμού νέων αποθεμάτων.

Η τιμή του χαλκού στο 2017 αυξήθηκε κατά 27% με φανερές τις τάσεις για περαιτέρω ανοδική πορεία κυρίως λόγω της σχέσης του με την βιομηχανία μπαταριών. Συνεπώς δημιουργείται μεσοπρόθεσμα η ανάγκη εντατικότερης κοιτασματολογικής έρευνας χαλκού.

o Η τιμή αγοράς του νικελίου μέσα στο 2017 αυξήθηκε κατά 23%. : Παρά την έντονη καινοτόμο ζήτηση από τεχνολογίες μπαταριών, η βασική του χρήση παραμένει ο ανοξείδωτος χάλυβας.

Ωστόσο, απαιτείται συνεχής επένδυση στην κοιτασματολογική έρευνα για τον εντοπισμό νέων θειούχων μεταλλευμάτων και διατήρηση της εξορυκτικής παραγωγής σε υψηλά επίπεδα. Οι τεχνολογικές τάσεις προς υψηλότερες αναλογίες νικελίου-μαγγανίου-κοβαλτίου αναμένεται να αυξήσουν ακόμη την ζήτηση και κατανάλωση νικελίου.

o Η κατανάλωση λιθίου αναμένεται να αυξηθεί τριπλάσια κατά την επόμενη δεκαετία στους τομείς των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και ηλεκτροκίνησης. Η τιμή του στο 2017 αυξήθηκε κατά 36%.

o Η διαδικασία μεταλλευτικής παραγωγής κοβαλτίου παραμένει προβληματική, συχνά παράνομη, δεν ακολουθεί ηθικές αρχές και αξίες υπεύθυνης εξόρυξης, αλλά και σεβασμού ανθρωπίνων δικαιωμάτων αφού σε μεγάλο βαθμό εξακολουθεί να παραμένει κυρίαρχα κάτω από τον έλεγχο των κοιτασμάτων της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό.

Κάποιες αξιόλογες και διαφανείς επιχειρηματικές προσπάθειες εξόρυξης και νέα έργα στην Αυστραλία και Καναδά αποτελούν θετική εξέλιξη αλλά δεν φαίνεται να λύνουν άμεσα τις τρέχουσες ανάγκες. Μέσα στο 2017 η τιμή του κοβαλτίου παρουσίασε αστρονομική άνοδο αυξανόμενη κατά 114%.

o Οι τιμές του γραφίτη και βαναδίου αυξήθηκαν αντίστοιχα με 32% και 74% μέσα στο 2017.

Είναι φανερό πως τρέχουσες βιομηχανικές τάσεις, ιδιαίτερα οι καθαρές τεχνολογίες και οι τεχνολογίες μείωσης του άνθρακα, παρεμβαίνουν «ανατρεπτικά» στους παραδοσιακούς τομείς της μεταλλευτικής παραγωγής, με χαρακτηριστικό το παράδειγμα της δυναμικής αξιοποίησης ορισμένων νέων κρίσιμων ΟΠΥ σε καινοτόμες βιομηχανικές εφαρμογές, όπως είναι οι χρήσεις στην κατασκευή μπαταριών λιθίου.

Μετάβαση σε τεχνολογίες ήπιων μορφών ενέργειας

Είναι φανερό ότι η ενεργειακή μετάβαση αποτελεί πλέον παγκόσμια επιδίωξη. Νέες τεχνολογικές ανάγκες αυξάνουν διαρκώς τη ζήτηση συγκεκριμένων ΟΠΥ. Οι νέες τεχνολογίες ενέργειας που συνδέονται με φωτοβολταϊκά συστήματα, σύγχρονα ηλεκτρικά δίκτυα, αξιοποίηση βιοκαύσιμων στηρίζονται σε μεγάλο βαθμό στην χρήση την σπανίων γαιών, κοβαλτίου, ρουθηνίου.

Προκειμένου για παράδειγμα να παραχθούν οι επονομαζόμενοι μόνιμοι μαγνήτες, που χρησιμοποιούνται κυρίως για ανεμογεννήτριες και ηλεκτρικά οχήματα, χρειάζονται νεοδύμιο (Nd) και πρασεοδύμιο (Pr) - και τα δύο μετάλλα της ομάδας σπανίων γαιών.

Η ανάγκη για το νεοδύμιο και το πρασεοδύμιο εκτιμάται ότι θα αυξηθεί κατά περίπου 250% κατά την επόμενη δεκαετία. Η ποσότητα σπανίων γαιών που χρειάζεται για την παραγωγή ηλεκτρικών αυτοκινήτων, είναι 1-2 κιλά περισσότερη από αυτή των συμβατικών. Η αύξηση της ζήτησης έχει φυσικά επηρεάσει και την εξέλιξη των τιμών.

Για παράδειγμα, η τιμή των τιμών σπανίων γαιών νεοδυμίου και πρασεοδυμίου αυξήθηκε κατά περίπου 60% μέσα στο διάστημα Ιουλίου - Σεπτεμβρίου 2017.

Το 2017, περίπου 4 εκατομμύρια ηλεκτρικά οχήματα έχουν πωληθεί. Μέχρι το 2030, οι πωλήσεις, σύμφωνα με τις προβλέψεις, θα φθάσουν τα 50 εκατομμύρια το χρόνο. Αυτό σημαίνει ότι, για να υπάρξουν διαθέσιμες οι απαιτούμενες ποσότητες νεοδύμιου και πρασεοδύμιου, θα πρέπει να εξορύσσονται και να παράγονται αντίστοιχα πολύ μεγαλύτερες ποσότητες σπάνιων γαιών. Η ίδια τάση και όροι ισχύουν επίσης για το λίθιο και το κοβάλτιο.

Βιώσιμες πρακτικές απέναντι σε αντιφατικές προσεγγίσεις

Η επίτευξη των στόχων για την τήρηση του χρονοδιαγράμματος που αφορούν στις αποφάσεις του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή, τη μετάβαση σε «καθαρές» τεχνολογίες και πηγές ενέργειας, την εφαρμογή της πράσινης οικονομίας, τις προκλήσεις που συνδέονται με την καθιέρωση μιας βιώσιμης ή της πρόσφατα αποκαλούμενης ηλεκτρικής κοινωνίας, δεν είναι δυνατή χωρίς την κοιτασματολογική παρουσία και μεταλλευτική παραγωγή των κρίσιμων, και όχι μόνον, για την Ευρώπη ΟΠΥ.

Μόνο με την εξασφάλιση και διασφάλιση ικανών ποσοτικά και ποιοτικά αποθεμάτων των συγκεκριμένων ΟΠΥ μπορεί να υπάρξει μετάβαση σε μια νέα ενεργειακή εποχή με διαφορετικά δεδομένα και προοπτικές σε ότι αφορά στις επιλογές και τη στρατηγική της βιομηχανικής παραγωγής.

Η προοδευτική και θετική εξέλιξη μιας τέτοιας πορείας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την λογική, το τρόπο, το περιεχόμενο και την ορθότητα των αποφάσεων που παίρνονται.

Και κυρίως ποιο ή ποια είναι τα κριτήρια βάση των οποίων μια κυβέρνηση, μια κοινωνία, ένας οργανισμός σχεδιάζουν, αποφασίζουν και δρομολογούν. Είναι σήμερα κεκτημένο και αποτελεί θεσμοθετημένη πρακτικά τακτική και λειτουργία, οι κυβερνήσεις να χρειάζονται μερικά δευτερόλεπτα για να πάρουν μια απόφαση γύρω από θέματα ενέργειας σε σχέση με την κλιματική αλλαγή, ενώ την ίδια στιγμή καθυστερούν χρονικά ή αρνούνται την αδειοδότηση παραγωγικής αξιοποίησης και εξόρυξης ΟΠΥ.

Ακόμη και αυτών που είναι κρίσιμες και απαραίτητες ώστε η ενεργειακή μετάβαση να καταστεί εφικτή. Οι ίδιες κυβερνήσεις, και αυτό αφορά δυστυχώς, λιγότερο ή περισσότερο το σύνολο των ευρωπαϊκών χωρών, λαμβάνουν έτσι αντιφατικές αποφάσεις για δύο θέματα που αποδεδειγμένα βρίσκονται σε πλήρη εξάρτηση το ένα από το άλλο.

Και βέβαια αυτό οφείλεται κυρίως σε μία πλήρη και παρατεταμένη σύγχυση ή στρεβλή αντίληψη της κοινωνίας ή καλύτερα ομάδων της, που επιμένουν να κοιτούν προς μία κατεύθυνση και προορισμό και αδιαφορούν για τα μέσα που χρειάζονται για να φθάσουν εκεί. Για την μετάβαση σε ήπιες μορφές ενέργειας, απαιτούνται ειδικές τεχνολογίες που χρειάζονται για την εφαρμογή τους συγκεκριμένα ορυκτά και μέταλλα.

Και άντε η κοινωνία, που έχει τη δική της διαφορετικότητα και ιδιαιτερότητες, μπορεί να χρειάζεται το χρόνο της για να κατανοήσει όλες τις πλευρές του θέματος.

Το πρόβλημα εδώ βρίσκεται στην πολιτική εξουσία που έχει και την ευθύνη των αποφάσεων. Αντί λοιπόν της καλύτερης ενημέρωσης της κοινής γνώμης επιλέγει τον εύκολο δρόμο της σκοπιμότητας και της αγοράς παραπέρα πολιτικού χρόνου για τον εαυτό της.

Αν λοιπόν η Ευρώπη εννοεί σοβαρά ότι οδεύει προς μια κλιματικά φιλική οικονομία και κοινωνία, πρέπει τότε να αξιοποιήσει άμεσα και παραγωγικά τα στρατηγικά κοιτάσματα κρίσιμων ΟΠΥ, και όχι μόνον, που εντοπίζονται στο έδαφος και υπέδαφος της.

Οφείλει δηλαδή να επιταχύνει και να διευκολύνει τις αδειοδοτικές διαδικασίες, εκσυγχρονίζοντας τις εθνικές μεταλλευτικές πολιτικές ώστε να προχωρήσουν άμεσα και αποτελεσματικά οι εξορύξεις εκμετάλλευσης, μέσα πάντοτε από όρους βιώσιμης διαχείρισης και λειτουργίας, καθώς και υπεύθυνης μεταλλευτικής παραγωγικής αλυσίδας.

Διαφορετικά δεν θα φθάσει ποτέ στην ενεργειακή βιωσιμότητα, η κατασκευή του μεγάλου αριθμού ηλεκτρικών αυτοκινήτων που σχεδιάζεται θα μείνει στα χαρτιά, και η καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και παιδικής εργασιακής εκμετάλλευσης, που τόσο πολύ οι χώρες της Ευρώπης, τουλάχιστον ρητορικά ισχυρίζονται ότι θέλουν να εξολοθρεύσουν, θα επιδεινωθεί ακόμη περισσότερο.

Είναι λοιπόν η γεωλογική έρευνα και εξόρυξη των πρωτογενών κοιτασμάτων κρίσιμων ΟΠΥ της Ευρώπης ακόμη πιο επιτακτική ανάγκη και απαραίτητη προϋπόθεση για τους παρακάτω λόγους:

· Θα αντιμετωπισθεί με αποτελεσματικό και ορθολογικό τρόπο το θέμα των κρίσιμων ΟΠΥ έτσι ώστε σταδιακά ο αριθμός τους να μειώνεται αντί να αυξάνει. Το γεγονός ότι από το 2011, έχουμε μαζί με το σημερινό 3 διαφορετικούς καταλόγους κρίσιμων πρώτων υλών της ΕΕ και ότι όλα τα 14 που συμπεριλήφθηκαν στον κατάλογο του 2011 συμπεριλαμβάνονται και στον πρόσφατο κατάλογο του 2017, σημαίνει ότι μετά από 6 χρόνια δεν είχαμε τη δυνατότητα να αλλάξουμε τις προϋποθέσεις, έτσι ώστε κάποιες να μην θεωρούνται πια κρίσιμες.
· Το πρόβλημα δεν φαίνεται να είναι η προσέγγιση κοιτασματολογικής έρευνας των κρίσιμων ΟΠΥ σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αν και κάποια στιγμή θα χρειαστεί περαιτέρω αποσαφήνιση της Οικονομικής Γεωλογίας για να υπάρξουν αξιόπιστες εκτιμήσεις του αποθεματικού δυναμικού καθώς και οικονομοτεχνικές προτάσεις εκμετάλλευσης.
· Η παρατεταμένη έλλειψη κοιτασμάτων, περιορισμένη παραγωγή και καθυστερημένη προμήθεια ορισμένων μετάλλων, ιδιαίτερα του λιθίου και του κοβαλτίου, θα μπορούσε να προκαλέσει επιβράδυνση της παραγωγής μπαταριών ιόντων λιθίου και ακύρωση κατασκευής ηλεκτρικών αυτοκινήτων και άλλων οχημάτων.
· Η βιομηχανία αυτοκινήτων και κάθε άλλη βιομηχανία, πάντα πρόθυμες και «ετοιμοπόλεμες», «εκμεταλλεύονται» κάθε ευκαιρία και περίσταση που τους δίνεται από το εκάστοτε πολιτικό σύστημα, φτιάχνουν και λανσάρουν ένα «φιλικό προς το κλίμα» προφίλ, επιλέγοντας να πωλήσουν ένα τρόπο ζωής (life style) αντί να ενδιαφερθούν και να ασχοληθούν με τα ζητήματα που αναφέρονται στην προβληματική παροχή των κρίσιμων ΟΠΥ που χρειάζονται.
· Παρεμβάσεις εκσυγχρονισμού των μεταλλευτικών πολιτικών και των ρυθμίσεων χρήσεων γης με έμφαση στην κοιτασματολογική προστασία των κρίσιμων ΟΠΥ.
· Λαμβάνοντας υπόψη την μακρόχρονη περίοδο, που από την κοιτασματολογική έρευνα μέχρι την έναρξη εξόρυξης διαρκεί περίπου 15 χρόνια, αλλά και τον χρόνο που απαιτείται από εκεί και πέρα για την πλήρη λειτουργία της παραγωγικής αλυσίδας κάθε κρίσιμης ΟΠΥ, οι τεχνολογίες στις οποίες αφορούν και για τις οποίες προορίζονται κινδυνεύουν να μην μπορέσουν να εφαρμοστούν μέσα στα χρονικά όρια που προβλέπονται από διάφορες αποφάσεις και διακηρύξεις.
· Σε ότι αφορά στο κοβάλτιο οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις οφείλουν να πάρουν αποφάσεις άμεσα σχετικά με την εξόρυξη κοβαλτίου από ευρωπαϊκά κοιτάσματα ώστε να ελεγχθεί και να σταματήσει η διαρκώς διευρυνόμενη παιδική εργασία στην Αφρική.
· Κατά την επόμενη δεκαετία, η ανακύκλωση είναι απίθανο να συμβάλει ουσιαστικά στην παγκόσμια και ευρωπαϊκή προμήθεια σπανίων γαιών και άλλων κρίσιμων ΟΠΥ, κυρίως επειδή:

εκτιμάται ότι απαιτείται περίοδος περίπου 5-10 ετών για την δημιουργία μιας πρακτικά λειτουργικής ανακύκλωσης.

Γενικά, η επιλογή κατάλληλης διαδικασίας διαχωρισμού και μεταλλουργίας παραμένει σημαντικό πρόβλημα και πρόκληση.

Αν και η ανακύκλωση είναι απίθανο να καλύψει το μεγάλο χάσμα μεταξύ της προβλεπόμενης ζήτησης και της προσφοράς έως το 2050, μακροπρόθεσμα, η δευτερογενής προμήθεια από την ανακύκλωση μπορεί με χρονικό ορίζοντα το 2100 να καλύψει σχεδόν το 50% της ζήτησης.

Ταυτόχρονα, οι επιχειρήσεις ανακύκλωσης θα προσπαθήσουν να ανακτήσουν περισσότερο κοβάλτιο από τις χρησιμοποιημένες μπαταρίες. Το κοβάλτιο από μπαταρίες ιόντων λιθίου θα μπορούσε να φτάσει τους 22.500 τόνους το 2025, από 8.700 τόνους τ 2017. ο 2017.

Πηγές