ΛΕΥΚΗ ΒΙΒΛΟΣ ΓΙΑ ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΕΞΟΡΥΞΗ

Του Δρ. Ν. Αρβανιτίδη

Οι σύγχρονες κοινωνίες εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τις Ορυκτές Πρώτες Ύλες (ΟΠΥ). Οι νέες τεχνολογίες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, η ψηφιακή επανάσταση στην πληροφορική και την επικοινωνία, η σταθερά διευρυνόμενη κατανάλωση ηλεκτρονικών ειδών, η καινοτομία στις υποδομές, οι καινούριες απόψεις γύρω από την υλικοτεχνική υποστήριξη και οι δυναμικά αναδυόμενες προκλήσεις παραγωγής τροφίμων, συμβάλλουν και οδηγούν στην διαρκώς αυξανόμενη ανάγκη, ζήτηση και χρήση ολοένα περισσότερων ορυκτών και μετάλλων στα οποία στηρίζονται και από την προοπτική πρόσβαση των οποίων εξαρτώνται. 

Για παράδειγμα, η παραγωγή ενός προσωπικού υπολογιστή ή ενός έξυπνου τηλεφώνου χρειάζεται πάνω από 40 ΟΠΥ. Η ταχύτατα εξελισσόμενη αντικατάσταση των κινητήρων εσωτερικής καύσης με τεχνολογία ηλεκτρικής ενέργειας στην αυτοκινητοβιομηχανία και η διεύρυνση της χρήσης της αιολικής και ηλιακής ενέργειας έχουν σαν αποτέλεσμα την τεράστια ζήτηση εξόρυξης συγκεκριμένων μετάλλων όπως είναι το λίθιο, το κοβάλτιο και οι σπάνιες γαιές. 

Η παραγωγή αιολικής ενέργειας για παράδειγμα απαιτεί τεράστιες ποσότητες συμβατικών ΟΠΥ, συμπεριλαμβανομένων των αδρανών υλικών για την αγκύρωση τους με σκυρόδεμα, του χαλκού για τις περιελίξεις του κινητήρα και των καλωδίων μεταφοράς, και του αλουμινίου για την κατασκευή του. 

Η χρήση πολλών από αυτά τα υψηλής τεχνολογίας μέταλλα προβλέπεται να αυξηθεί κατά πολύ στο μέλλον, και η εκμετάλλευση πρωτογενών κοιτασμάτων ΟΠΥ είναι ο μόνος τρόπος για την παραγωγή τους. Από την άλλη πλευρά η κατανάλωση ορυκτών και μετάλλων συνδέεται έντονα με την οικονομική ανάπτυξη και την αστικοποίηση. Τρία δισεκατομμύρια επιπλέον άτομα θα εγκατασταθούν στις πόλεις μέχρι το 2050.

Η χρήση πολλών από τα υψηλής τεχνολογίας μέταλλα προβλέπεται να αυξηθεί κατά πολύ στο μέλλον, και η εκμετάλλευση πρωτογενών κοιτασμάτων ΟΠΥ είναι ο μόνος τρόπος για την παραγωγή τους.

Η γεωλογία ελέγχει και καθορίζει την θέση εμφάνισης, τον τρόπο παρουσίας και τα χαρακτηριστικά των διάφορων κοιτασματολογικών τύπων ΟΠΥ, επομένως η εξόρυξη τους περιορίζεται γεωγραφικά στο χώρο εντοπισμού τους, ενώ τα μεταλλευτικά και μεταλλικά προϊόντα που παράγονται χρησιμοποιούνται από μεταποιητικές βιομηχανίες που βρίσκονται συχνά σε ηπείρους και χώρες διαφορετικές από τη θέση του ορυχείου ή του λατομείου. 

Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα οι τοπικοί δήμοι να μην αντιλαμβάνονται πλήρως αλλά ούτε να εκτιμούν τη σημασία της μεταλλευτικής παραγωγής στην ευημερία των ανθρώπων που ζουν σε άλλες χώρες, ιδιαίτερα εάν δεν υπάρχει συγκεκριμένη αναφορά στα πλεονεκτήματα και τη δίκαιη κατανομή του οφέλους που προκύπτει.

Η μεταλλευτική δραστηριότητα δεν έχει δυνατότητα χωροταξικής επιλογής και σχετικών χρήσεων γης περιοχών και θέσεων που μπορεί να είναι πρακτικά βέλτιστες, κοινωνικά κατάλληλες και αποδεκτές, περιβαλλοντικά φιλικές, και πολιτικά επιλέξιμες και εφικτές. 

Αυτό σημαίνει ότι οι μεταλλευτικές επιχειρήσεις ενδέχεται να αντιμετωπίσουν καταστάσεις που θα μπορούσαν να προξενήσουν σειρά προκλήσεων με ηθικό περιεχόμενο, αλλά και δεοντολογική διάσταση, όπως είναι, η σχέση με τις τοπικές κοινωνίες, η θέση στο τοπίο / το περιβάλλον, οι σχέσεις με την τοπική εξουσία και τις εθνικές κυβερνήσεις, η φθίνουσα διακυβέρνηση και ο αυξημένος κίνδυνος διαφθοράς και δωροδοκίας.

Βέλτιστες πρακτικές για υπεύθυνη εξόρυξη. Σε ότι αφορά στον προσδιορισμό και την εφαρμογή πρακτικών υπεύθυνης εξόρυξης, ισχύουν σε μεγάλο βαθμό οι ακόλουθες βασικές προσεγγίσεις και κατευθύνσεις:

1.Προσδιορισμός και συμμετοχή όλων των εμπλεκόμενων φορέων, συμπεριλαμβανομένων των δημόσιων υπηρεσιών, των τοπικών κοινωνιών, των εργαζομένων, των εργοληπτών και των μη κυβερνητικών οργανώσεων. Μεγιστοποίηση της συμβολής στην βιώσιμη ανάπτυξη, διαχείριση και μείωση των περιβαλλοντικών κινδύνων και επιπτώσεων, αντιμετώπιση των προσδοκιών και των αναγκών της κοινωνίας, αξιολόγηση των κοινωνικών επιπτώσεων και δυνατοτήτων, διασφάλιση καλής διακυβέρνησης και διατήρηση υψηλών προτύπων ηθικής δεοντολογίας.

2.Διεξαγωγή ανοικτού, επίμονου και συνεχούς διαλόγου με τις τοπικές κοινωνίες καθ ‘όλη τη διάρκεια του παραγωγικού κύκλου εξόρυξης, με στόχο τη δημιουργία ισχυρών, διαφανών, αξιόπιστων, συνεργατικών και διαχρονικών δεσμών. Δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή και έμφαση στα ανθρώπινα δικαιώματα και στον σεβασμό της τοπικής κουλτούρας και της πολιτιστικής κληρονομιάς, στην δυνατότητα χρήσης γης και πρόσβασης του νερού, καθώς και ζητήματα που αφορούν στην απασχόληση, στην ασφάλεια, στις δημόσιες συμβάσεις, στην διαφορετικότητα, στην ακεραιότητα και την ισότητα των φύλων.

3.Προστασία του περιβάλλοντος και ελαχιστοποίηση ή μείωση των επιπτώσεων στην ανθρώπινη υγεία και την κοινωνία συνολικά, αποτελεσματική παρέμβαση στην ελαχιστοποίηση της έκλυσης θορύβου και σκόνης, καθώς και αποφυγή συγκρούσεων σχετικών με τη χρήση γης. Από την άποψη αυτή, όλοι οι εμπλεκόμενοι πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους τον αυξανόμενο ανταγωνισμό μεταξύ των διαφόρων χρήσεων γης, της βιοποικιλότητας και των υδατικών πόρων.

4.Στενή συνεργασία με τους τοπικούς και περιφερειακούς φορείς για να υπάρχει διαρκής ενημέρωση και η καλύτερη δυνατή αντίληψη σε θέματα βιοποικιλότητας και αειφορίας, όπως επίσης να αυξάνεται η ευαισθητοποίηση και να βελτιώνονται οι πρακτικές διαχείρισης που αφορούν στη βιοποικιλότητα.

5.Εξοικονόμηση και αύξηση της χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, όπως είναι τα φωτοβολταϊκά συστήματα και οι ανεμογεννήτριες που συμβάλλουν στη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Ακριβώς επειδή το ορυχείο χρησιμοποιεί μεγάλη ποσότητα ενέργειας, χρειάζεται η ανάπτυξη και εφαρμογή νέων τεχνολογιών με στόχο την βελτίωση της ενεργειακής του κατανάλωσης.

6.Διαχείριση των αποβλήτων με αποτελεσματικό και ασφαλή τρόπο, μέσα από την βελτίωση της μεταφοράς και της διαδικασίας απόθεσης τους, ελέγχοντας και αποτρέποντας οποιοδήποτε κίνδυνο περιβαλλοντικής ρύπανσης και μέσα από την επαναχρησιμοποίηση των αποβλήτων. Από αυτή την άποψη, τα απόβλητα αποτελούν «εν δυνάμει» δευτερογενείς κοιτασματολογικές πηγές. Η υπεύθυνη εξόρυξη πρέπει να αποσκοπεί στην ανάκτηση όλων των χρήσιμων ορυκτών και μετάλλων, και στην ελαχιστοποίηση των αποβλήτων στο πλαίσιο εφαρμογής πρακτικών κυκλικής οικονομίας.

7.Σχέδιο αποκατάστασης του ορυχείου μετά το κλείσιμό του στη βάση βιώσιμων περιβαλλοντικά και κοινωνικά συστημάτων διαχείρισης, λαμβάνοντας επίσης υπόψη την εκ νέου ανάπτυξη και τις νέες πιθανές χρήσεις της αποκατασταθείσας περιοχής.

8.Πραγματοποίηση στοχευμένης και κατάλληλης έρευνας για την ανάπτυξη τεχνολογικών καινοτομιών και προηγμένων μεθοδολογιών που αφορούν στην κοιτασματολογική αναζήτηση και εξόρυξη ΟΠΥ με υπεύθυνο τρόπο ώστε να ελαχιστοποιείται ο κίνδυνος πρόκλησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων.

9.Δημιουργία ένός ασφαλούς και υγιούς περιβάλλοντος εργασίας για όλους τους εργαζομένους με συμβολή επίσης στην βιώσιμότητα των τοπικών κοινωνιών Σωστή οργάνωση της εργασιακής απασχόλησης από την πλευρά των επιχειρήσεων με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι ασφαλής και ουσιαστική για τους εργαζομένους. Η ανάγκη για αυστηρά πρότυπα και πρακτικές υγείας και ασφάλειας είναι αυτονόητη, όπως και η εκπαίδευση που αποσκοπεί σε καλύτερη εργασιακή κουλτούρα. Διασφαλίση ένός θετικού και εποικοδομητικού περιβάλλοντος εργασίας, εξαλείφοντας την παρενόχληση και τις διακρίσεις λόγω φυλής, φύλου, θρησκείας ή εθνικότητας.

10.Εκπαίδευση των σπουδαστών για τη σημασία της αποτελεσματικής διαχείρισης των ΟΠΥ καθώς και για την προστασία του περιβάλλοντος και την ανάληψη κοινωνικής ευθύνης και την παροχή κατάρτισης / εξάσκησης στην πρακτική διαχείριση και αντιμετώπιση θεμάτων σε σχέση με την κοινωνία και άλλους ενδιαφερόμενους.

Συμπέρασμα. Η υπεύθυνη εξόρυξη αφορά στις αρχές και την ηθική της βιώσιμης ανάπτυξης που εφαρμόζονται στην κοιτασματολογική έρευνα και μεταλλευτική παραγωγή, καθώς και στην χρήση οικονομικά εκμεταλλεύσιμων ΟΠΥ, συμπεριλαμβανομένης ολόκληρης της παραγωγικής αλυσίδας, ξεκινώντας από την κοιτασματολογική έρευνα και εξόρυξη μέχρι τον εμπλουτισμό, την μεταλλουργία, την διαχείριση αποβλήτων, το κλείσιμο ορυχείων και την αποκατάσταση τους. 

Ειδικότερα:

1.Πρόκειται για συγκεκριμένη δέσμευση για τη βιώσιμη διαχείριση των οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών προκλήσεων που σχετίζονται με την ανάπτυξη των ΟΠΥ, για τη δημιουργία ενός συστήματος ικανού να διασφαλίζει / προωθεί την υπεύθυνη εξόρυξη κοιτασμάτων και να κατανέμει δίκαια το όφελος που αντιστοιχεί σε τοπικό, περιφερειακό, παγκόσμιο επίπεδο.

2.Αφορά στην οικοδόμηση σχέσεων εμπιστοσύνης και διαφάνειας με την κοινωνία εν γένει, αλλά και με τους πιο άμεσα εμπλεκόμενους φορείς ώστε να καλλιεργείται η αποτελεσματική συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών και των κυβερνητικών υπηρεσιών στη δημιουργία βιώσιμου οφέλους για όλα τα μέρη.

3.Είναι ένας τρόπος ελαχιστοποίησης και μείωσης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που σχετίζονται με το νερό, τη βιοποικιλότητα και το έδαφος. Προδιορίζει και αντιμετωπίζει τα ζητήματα της κλιματικής αλλαγής μέσω της εφαρμογής καινοτόμων τεχνολογιών σε όλη την παραγωγική αλυσίδα, αλλά και μέσω της παραγωγής των ορυκτών και μετάλλων που απαιτούνται σε ενεργειακά συστήματα χαμηλών εκπομπών άνθρακα.

Η υπεύθυνη εξόρυξη απαιτεί όχι μόνο δράσεις και δεσμεύσεις από επιχειρήσεις εξόρυξης, αλλά εξαρτάται επίσης από την ενεργό και εποικοδομητική εμπλοκή, δέσμευση και συμμετοχή όλων των ενδιαφερομένων μερών (συμπεριλαμβανομένων των κυβερνήσεων). 

Όλοι έχουν την ευθύνη να είναι καλά πληροφορημένοι, να ενημερώνονται με διαφάνεια και να έχουν πλήρη επίγνωση όλων των πλευρών οιασδήποτε δραστηριότητας εξόρυξης που τους αφορά με οποιονδήποτε τρόπο. Η κοινωνική και περιβαλλοντική ευθύνη είναι ολοκληρωτική και στηρίζεται σε όλους τους εμπλεκόμενους παράγοντες.

*Η Λευκή Βίβλος για την Υπεύθυνη Εξόρυξη καταρτίστηκε από Ομάδα Εργασίας της Διεθνούς Ένωσης Προώθησης της Γεωηθικής (IAPG). Συντακτική Επιτροπή: Νικόλαος Αρβανιτίδης, Jan Boon, Pekka Nurmi, Giuseppe Di Capua.

Αναδημοσίευση από sme.gr