ΣΠΑΝΙΕΣ ΓΑΙΕΣ ΚΑΙ ΝΕΑ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
Του Δρ. Σωτήρη Καμενόπουλου
Η ανθρωπότητα έχει ήδη μπει σε μία νέα περίοδο η οποία από δω και στο εξής θα αποτελεί τη νέα κανονικότητα. Δύο είναι τα χαρακτηριστικά αυτής της περιόδου: Α) Η εισδοχή της γεωπολιτικής ως ένας εκ των βασικών πυλώνων στη Βιώσιμη Ανάπτυξη, και Β) η εμφάνιση ενός νέου φαινόμενου το οποίο παλαιότερα παρατηρούνταν στην περίπτωση του πετρελαίου: πρόκειται για την κατάρα της πράσινης ενέργειας. Ας αναλυθούν τα δύο χαρακτηριστικά της νέας παγκόσμιας πραγματικότητας.
Α. Η νέα πραγματικότητα: η γεωπολιτική ως βασικός πυλώνας της Βιώσιμης Ανάπτυξης
Η επικρατούσα επιστημονική άποψη για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη είναι ότι αυτή στηρίζεται σε τρεις πυλώνες: Κοινωνία, Οικονομία και Περιβάλλον. Αυτή η άποψη αποτελεί και την επίσημη θέση του ΟΗΕ.
Ωστόσο, όταν πρόκειται για την περίπτωση των ορυκτών πόρων, και ειδικότερα των κρίσιμων ορυκτών τα οποία είναι χρήσιμα στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, στα ηλεκτρικά αυτοκίνητα, στους ημιαγωγούς και στα σύγχρονα οπλικά συστήματα, το έως σήμερα μοντέλο του ΟΗΕ με τους τρεις παραπάνω πυλώνες κρίνεται αναποτελεσματικό.
Στο παρελθόν, ειδικά για την περίπτωση των ορυκτών πόρων προτάθηκαν δύο επιπλέον πυλώνες για τη βιώσιμη αξιοποίησή τους: η τεχνολογία και η γεωπολιτική.
Συνοπτικά οι 5 πυλώνες της Βιώσιμης Ανάπτυξης όπως αυτοί προτάθηκαν από τον αρθρογράφο είναι: η Κοινωνία, το Περιβάλλον, η Οικονομία, η Τεχνολογία και η Γεωπολιτική.
Η άποψη αυτή παρουσιάσθηκε πρώτη φορά παγκοσμίως το 2014 στο 1ο Ευρωπαϊκό Συνέδριο Σπάνιων Γαιών που πραγματοποιήθηκε στη Μήλο. Η συγκεκριμένη άποψη ήταν πρωτότυπη μέχρι το 2014 (state-of-the-art), [1].
Έκτοτε, και σε άλλα παγκόσμια επιστημονικά συνέδρια κρίσιμων ορυκτών πόρων που ακολούθησαν αλλά και σε ακαδημαϊκές εργασίες, ο όρος της "γεωπολιτικής" υιοθετήθηκε όλο και περισσότερο ως πυλώνας βιώσιμης αξιοποίησης των ορυκτών πόρων.
Αποκορύφωμα αυτής της νέας αντίληψης αποτελεί ίσως η υιοθέτηση της "γεωπολιτικής" ως πυλώνας της βιώσιμης αξιοποίησης των ορυκτών πόρων από το Αμερικανικό Υπουργείο Ενέργειας (DoE).
Πρόσφατα το αμερικανικό Υπουργείο Ενέργειας δημιούργησε ειδικό Τμήμα Βιώσιμης Αξιοποίησης Ορυκτών Πόρων [2]. Στην επίσημη ιστοσελίδα του νέου αυτού τμήματος του DoE, η γεωπολιτική αναφέρεται ως βασικός πυλώνας για την αξιοποίηση των ορυκτών πόρων [3].
Μεταξύ σοβαρού και αστείου, όπως χαρακτηριστικά ανέφερε ακαδημαϊκός μεγάλου αμερικανικού Πανεπιστημίου, "τεχνογνωσία που δημιουργήθηκε στην Ελλάδα αξιοποιήθηκε από το DoE".
Ωστόσο, και το World Economic Forum υιοθετεί το ίδιο μοντέλο των 5 πυλώνων στην περίπτωση της Διαχείρισης Κινδύνων. Με αφορμή την πανδημία του κορονοϊού, σε άρθρο του Bloomberg, [4], παρουσιάσθηκε μελέτη του World Economic Forum (2021) η οποία χρησιμοποιεί ως πυλώνες για την κατηγοριοποίηση των κινδύνων τους 5 πυλώνες, ήτοι: τεχνολογία, κοινωνία, περιβάλλον, οικονομία και γεωπολιτική (Εικόνα 1).
Εικόνα 1. Οι 5 πυλώνες Διαχείρισης Κινδύνων του WEF: Τεχνολογία, Κοινωνία, Περιβάλλον, Οικονομία, Γεωπολιτική
Β. Η νέα πραγματικότητα: Κατάρα
υδρογονανθράκων vs. κατάρα της πράσινης ενέργειας
Το έτος 2021 θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως έτος ορόσημο για τη μετάβαση σε μία νέα γεωπολιτική περίοδο η οποία θα κρατήσει περίπου 50 χρόνια. Μέχρι πρόσφατα αυτό που ήταν γνωστό όσον αφορά τη γεωπολιτική των ορυκτών πόρων ήταν η κατάρα του πετρελαίου.
Το έτος 2021 αποτελεί το ορόσημο μετάβασης προς την "Κατάρα της Πράσινης Ενέργειας", [5]. Το πρόσφατο πραξικόπημα στη Μιανμάρ και η πτώση της κυβέρνησης στη Γροιλανδία αποτελούν την απαρχή ενός νέου κύκλου παγκόσμιας αναταραχής με διακύβευμα τις σπάνιες γαίες οι οποίες αποτελούν την πρώτη ύλη για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας.
Στη Μιανμάρ, το πραξικόπημα προέκυψε έπειτα από την αλλαγή στάσης της κυβέρνησης της Μιανμάρ η οποία τον Δεκέμβριο του 2020 αποφάσισε τη διακοπή εξαγωγών σπάνιων γαιών στην Κίνα. (Για όσους δεν το γνωρίζουν η Κίνα μπορεί μεν να διαθέτει το μονοπώλιο σε όλη την αλυσίδα αξίας - value chain - στις σπάνιες γαίες, αλλά ταυτόχρονα επιδιώκει να πατήσει πόδι στα κοιτάσματα και άλλων περιοχών όπως πράττει πρόσφατα στο Μαρόκο και στην Αλγερία).
Έπειτα από λίγους μήνες, το 2021 στη Μιανμάρ προέκυψε το πραξικόπημα και ανέλαβαν στρατιωτικοί οι οποίοι ελέγχουν τις περιοχές εξορύξεων σπάνιων γαιών. Ως εκ θαύματος, μετά το πραξικόπημα οι εξαγωγές σπάνιων γαιών στην Κίνα συνεχίσθηκαν.
Η πτώση της κυβέρνησης της Γροιλανδίας – η οποία ανήκει στη Δανία με διοικητικό καθεστώς αυτοδιάθεσης – σχετιζόταν με συγκεκριμένο εξορυκτικό έργο σπάνιων γαιών το οποίο ελέγχεται από κινεζική εταιρεία η οποία (εταιρεία) συνδέεται με τη σειρά της με την China Nuclear National Corporation, δηλαδή με το βαθύ Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα.
Το σχέδιο της κινεζικής εταιρείας ήταν να αποθέσει τεράστιες ποσότητες ακατέργαστων τοξικών και ραδιενεργών αποβλήτων στη φύση της Γροιλανδίας. Οι Γροιλανδοί ξεσηκώθηκαν, η κυβέρνηση έπεσε και πήγαν άρον-άρον σε εκλογές εν μέσω πανδημίας. Αυτά βέβαια δεν συνέβησαν έτσι απλά: υπήρξε απειλή ακόμη και για βομβιστική ενέργεια καθώς και απειλές κατά της ζωής πολιτικών προσώπων! Ποιος θα πίστευε ότι τέτοια γεγονότα θα συνέβαιναν στην καρδιά της Ευρώπης με διακύβευμα τις πρώτες ύλες των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας.
Όπως έγραψε χαρακτηριστικά το Foreign Policy: 56 χιλιάδες Γροιλανδοί αποφασίζουν για το μέλλον των σπάνιων γαιών και οι ΗΠΑ και η Κίνα παρακολουθούν στενά τα τεκταινόμενα. Η χαρακτηριστική φράση του κινέζου ηγέτη Deng Xiao Ping το 1987 για τις σπάνιες γαίες δεν αφήνει περιθώρια και καταδεικνύει τη γεωπολιτική διάσταση και την κατάρα της πράσινης ενέργειας: "Η Μέση Ανατολή έχει πετρέλαιο, η Κίνα έχει σπάνιες γαίες".
Οι πρώτες ύλες της πράσινης ενέργειας από δω και στο εξής και για τα επόμενα 50+ χρόνια θα συνδέονται, όπως συνδέθηκε παλαιότερα το πετρέλαιο, με πολέμους, πραξικοπήματα και άλλες γεωπολιτικές κρίσεις. Ας μην υπάρχει καμία αμφιβολία: η ανθρωπότητα έχει ήδη μπει στη σκληρή γεωπολιτική των σπάνιων γαιών και της πράσινης ενέργειας.
Η Δύση από το 2010, οπότε αντιλήφθηκε την εξάρτησή της από την Κίνα όσον αφορά τις σπάνιες γαίες, εξακολουθεί να κάνει το ίδιο μοιραίο λάθος: θεωρεί ότι το μακρύ χέρι της ελεύθερης αγοράς θα επιλύσει τη βαθύτατη κρίση των σπάνιων γαιών.
Η δεκαετής κρίση των σπάνιων γαιών, όπως τελικώς αποδείχθηκε, δεν μπορεί να αντιμετωπισθεί με στενούς όρους της ελεύθερης αγοράς. Όπως άλλωστε είχε πει ο Adam Smith "οι κανόνες της αγοράς δεν εφαρμόζουν στα θέματα Εθνικής Ασφάλειας" και αυτό φαίνεται πως το αντιλαμβάνεται και η άλλη πλευρά του Ατλαντικού, [6].
Ήδη διαμορφώνονται δύο γεωπολιτικές συνεργασίες προς την αντιμετώπιση της Κίνας στο θέμα των σπάνιων γαιών (και όχι μόνο): η "Quad" (ΗΠΑ, Αυστραλία, Ιαπωνία, Ινδία) και η "Five Eyes" (ΗΠΑ, Καναδάς, Αυστραλία, Ηνωμένο Βασίλειο, Νέα Ζηλανδία). Στο παρελθόν ο αρθρογράφος, είχε προτείνει τη δημιουργία μίας δυτικής συνεργασίας χωρών τύπου "ΝΑΤΟ" για τις σπάνιες γαίες.
Οι εκτιμήσεις από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού είναι ότι η Δύση για να μπορέσει να καλύψει το κενό που υφίσταται με την Κίνα θα πρέπει να περάσουν ακόμη 10 χρόνια (δηλαδή το 2031). Αυτό αποδεικνύει την αποτυχία του μοντέλου της ελεύθερης αγοράς όπως αυτό εφαρμόζεται εδώ και 10 χρόνια στις σπάνιες γαίες.
Προσωπική εκτίμηση του γράφοντα είναι ότι εάν συνεχισθεί η ίδια αποτυχημένη συνταγή της ελεύθερης αγοράς όπως αυτή εφαρμόζεται συγκεκριμένα στις σπάνιες γαίες, τότε ούτε σε 20 χρόνια δεν θα καταφέρει η Δύση να φτάσει την Κίνα.
Η Κίνα μονοπωλεί τόσο το upstream όσο και το downstream στις σπάνιες γαίες. Το ανάλογο του πετρελαίου θα ήταν εάν π.χ. εδώ και 60+ χρόνια μία και μοναδική χώρα κατείχε το μονοπώλιο του πετρελαίου τόσο στο downstream όσο και στο upstream. Δηλαδή, φανταστείτε να εξορύσσαμε όλο το πετρέλαιο του κόσμου, αλλά η τελική διύλιση να ελεγχόταν από μία και μοναδική χώρα. Αυτό θα αποτελούσε ένα σημαντικό choke-point για την παγκόσμια αγορά.
Για παράδειγμα, πολύ πρόσφατα ανακοινώθηκε μία φιλόδοξη συνεργασία μεταξύ Αμερικανικής και Εσθονικής εταιρείας για την αξιοποίηση σπάνιων γαιών. Παρά ταύτα, η τελική κατεργασία των ορυκτών θα πραγματοποιείται στην Κίνα.
Αποτελεί οικονομικό παράδοξο να επιμένουν ορισμένοι στην αποτυχημένη συνταγή της ελεύθερης αγοράς η οποία ουσιαστικά οδηγεί στη διατήρηση παγκόσμιου μονοπωλιακού choke-point ελεγχόμενου από μία χώρα με τρομερές αρνητικές γεωπολιτικές επιπτώσεις αφού τα συγκεκριμένα ορυκτά χρησιμοποιούνται και στον αμυντικό τομέα. (Μπορεί η αγορά των σπάνιων γαιών ως ορυκτά να είναι πολύ μικρή, περίπου 2-3 δις δολάρια/έτος, ωστόσο η αγορά των τελικών προϊόντων στα οποία χρησιμοποιούνται οι σπάνιες γαίες αγγίζει περίπου τα 7 τρισ. δολάρια).
Οι ευθύνες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην αντιμετώπιση της κρίσης των σπάνιων γαιών είναι μεγάλη. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έβαλε τον λύκο (Κίνα) να φυλάει τα πρόβατα (ευρωπαϊκή βιομηχανία).
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπό τις ευλογίες της έχει δεχθεί στον ευρωπαϊκό συνεταιρισμό κρίσιμων ορυκτών την προαναφερόμενη κινεζική εταιρεία η οποία έγινε η γενεσιουργός αιτία της πτώσης της κυβέρνησης της Γροιλανδίας!
Με λίγα λόγια, η ΕΕ έθεσε σε κίνδυνο το περιβάλλον μίας ευρωπαϊκής περιοχής, δημιούργησε τρομερή κοινωνική και γεωπολιτική αναταραχή στην καρδιά της Ευρώπης και έβαλε τον λύκο (Κίνα) να φυλάει τα πρόβατα (ευρωπαϊκή βιομηχανία)! (Η δημιουργία του συνεταιρισμού σπάνιων γαιών ήταν ιδέα του αρθρογράφου και είχε κατατεθεί το 2019 στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε κλειστή συνεδρία για τη χάραξη της Ευρωπαϊκής Πολιτικής στα κρίσιμα ορυκτά, [7]).
Εάν δεν πρόκειται περί απύθμενης ανοησίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δεν μπορεί παρά να αναρωτηθεί κανείς, ποιο είναι άραγε το επίπεδο επιρροής της Κίνας στους διαδρόμους των Βρυξελλών.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι γεωπολιτική ένωση κρατών: είναι οικονομική ένωση κρατών. Η κρίση των σπάνιων γαιών δεν αντιμετωπίζεται με στενούς γραφειοκρατικούς-οικονομικούς όρους. Ο πυλώνας της γεωπολιτικής (και η Κοινωνική Επιχειρησιακή Άδεια-Social Licensetooperate, [10]) είναι από τους βασικότερους παράγοντες επίλυσης της δύσκολης εξίσωσης των σπάνιων γαιών και της πράσινης ενέργειας για τα επόμενα 50+ χρόνια.
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
1.http://eres2014.conferences.gr/uploads/media/ERES_2014_Program_BOA.pdf
3.https://www.energy.gov/fe/division-minerals-sustainability
5.https://www.reuters.com/article/us-rareearths-greenland-usa-china-insigh-idUKKBN2AU0FM
8.
https://global-reia.org/about-us/
9.https://eit.europa.eu/who-we-are/our-stakeholders-partners/eu-institutions
10.https://www.capital.gr/me-apopsi/3260392/koinoniki-epixeirisiaki-adeia-social-license-to-operate
* Δρ. Σωτήρης Ν. Καμενόπουλος, PhD Σχολής Μηχανικών Ορυκτών Πόρων Πολυτεχνείου Κρήτης
Αναδημοσίευση από capital.gr
.JPG)
Σχόλια