RΑWMAT2021: ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΥΛΕΣ ΣΤΟ ΚΑΔΡΟ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΩΝ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΩΝ

Από 5 έως τις 9 Σεπτεμβρίου 2021, πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα (Divani Caravel Palace), Διεθνές Συνέδριο για τον Ορυκτό Πλούτο με τίτλο «Πρώτες Ύλες και Κυκλική Οικονομία – Τεχνολογικές Εξελίξεις και Μελλοντικές Προκλήσεις» – RawMat2021.

Το Συνέδριο διοργανώνηκε από τη Σχολή Μηχανικών Μεταλλείων – Μεταλλουργών του ΕΜΠ, το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος (ΤΕΕ) και το Συνεργατικό Σχηματισμό Καινοτομίας για τις Ορυκτές Πρώτες Ύλες “GRawMat” και τελεί υπό την αιγίδα του ΣΕΒ σύνδεσμος επιχειρήσεων και βιομηχανιών.

Το συνέδριο έχει αγκαλιαστεί από όλους τους φορείς που εμπλέκονται με την αξιακή αλυσίδα των πρώτων υλών οι οποίοι έχουν δηλώσει τη συμμετοχή τους ως συνδιοργανωτές.

Στη συνδιοργάνωση μετείχαν το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ), ο Σύνδεσμος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων (ΣΜΕ), η Ελληνική Αρχή Γεωλογικών & Μεταλλευτικών Ερευνών (ΕΑΓΜΕ), το Γεωτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος (ΓΕΩΤΕΕ), η Ελληνική Γεωλογική Εταιρεία, η Επιστημονική Εταιρεία Τεχνολόγων Ορυκτού Πλούτου, το Ινστιτούτο Πετρελαϊκής Έρευνας του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΠΕ/ΙΤΕ), η Σχολή Μηχανικών Ορυκτών Πόρων του Πολυτεχνείου Κρήτης, το Τμήμα Μηχανικών Ορυκτών Πόρων του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, το Τμήμα Χημείας του ΑΠΘ, το Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του ΕΚΠΑ, το Τμήμα Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών και το Εργαστήριο METLAB του Πανεπιστημίου Πατρών.

Το RawMat2021 αποτελεί τη φυσική συνέχεια των τριών πρώτων συνεδρίων που είχαν επιτυχώς διοργανωθεί από το ΤΕΕ από το 1978 μέχρι και το 2000.

Η θεματολογία του RawMat2021 αφορoύσε σε θέματα έρευνας, εξόρυξης, επεξεργασίας και εκμετάλλευσης πρώτων υλών, ενέργειας, διαχείρισης περιβάλλοντος και αξιοποίησης παραπροϊόντων και αποβλήτων καθώς επίσης και στις νέες και καινοτόμες τεχνολογικές εξελίξεις που σχετίζονται με τον κλάδο των πρώτων υλών και την κυκλική οικονομία.

Οι πρώτες ύλες και η αξιοποίησή τους είναι συνυφασμένες με την ανάπτυξη των χωρών και την ευημερία του πληθυσμού της γης.

Πρώτες ύλες χρησιμοποιούνται παντού στην καθημερινότητα μας. Μπορεί να είναι μέταλλα, ορυκτά, αλλά και άλλα υλικά όπως ξύλο, καουτσούκ κλπ. Συνήθως οι πρώτες ύλες παράγονται πρωτογενώς, που για την περίπτωση των ορυκτών πρώτων υλών εξορύσσονται επιφανειακά ή υπόγεια, ενώ η ανακύκλωση και η ανάκτηση πρώτων υλών από απόβλητα άρχισε να παίζει σημαντικό ρόλο τα τελευταία έτη.

Στον Ελλαδικό χώρο, ο εξορυκτικός κλάδος παίζει σημαντικό ρόλο στην εθνική οικονομία με το 3% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος, κύκλο εργασιών 2.3 δις ΕΥΡΩ και το 5% των συνολικών εξαγωγών να προέρχεται από αυτόν.

Όμως, οι σύγχρονες απαιτήσεις και προκλήσεις σε στρατηγικούς τομείς όπως η ψηφιακή βιομηχανία, η αεροναυπηγική, αλλά και οι διαρθρωτικές αλλαγές στον τομέα της ενέργειας που επιβάλλουν νέα συστήματα οικολογικής παραγωγής, αποθήκευσης και κατανάλωσης ενέργειας, έχουν αλλάξει ριζικά το χάρτη αναγκαιότητας των πρώτων υλών.

Ένα αυτοκίνητο σήμερα απαιτεί 20 kg Cu, 4 kg Ni, 10 kg Pb και 10 kg Ζn πέραν των άλλων βασικών μετάλλων όπως του σιδήρου, του Αl, Mg, Mn, V.

Όμως ένα αυτοκίνητο ηλεκτρικό θα απαιτεί 70 kg Cu, 46 kg Ni, 17 kg Zn, 14 kg Co, 12 kg Pb και 2 kg σπάνιων γαιών που θα χρησιμοποιηθούν για κινητήρες. Τα συστήματα αποθήκευσης ενέργειας (και κίνησης) απαιτούν μπαταρίες που βασίζονται στο Li αλλά απαιτούν κατά περίπτωση και Ni, Co, γραφίτη, σπάνιες γαίες, μαγγάνιο και φωσφόρο. Τα SmartPhones για να κατασκευαστούν χρειάζονται 50 διαφορετικά μέταλλα με στόχο να είναι μικρά, ελαφριά και ταυτόχρονα λειτουργικά.

Η Παγκόσμια Τράπεζα προβλέπει ότι, λόγω κυρίως των τεχνολογικών εξελίξεων, της αύξησης του πληθυσμού και του επιπέδου ευημερίας του, η ζήτηση για μέταλλα και ορυκτά, θα αυξηθεί αναλογικά προς τις φιλοδοξίες για το κλίμα.

Από την άλλη ο ΟΟΣΑ προβλέπει ότι η χρήση πρώτων υλών παγκοσμίως θα διπλασιαστεί ως το 2060 και η χρήση μετάλλων στο ίδιο διάστημα θα αυξηθεί κατά 150%. Όμως, ακόμα και σήμερα εξακολουθεί να υπάρχει το ερώτημα της δυνατότητας παραγωγής όλων αυτών των στοιχείων στις ποσότητες που απαιτούνται για να καλυφθούν οι ανάγκες.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση διαχρονικά στηρίζονταν στην προμήθεια των πρώτων υλών από τρίτες χώρες με την εγχώρια παραγωγή τους να περιορίζεται σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Συνήθως, η παραγωγή των τεχνολογικών μετάλλων στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι χαμηλότερη του 2% ενώ οι απαιτήσεις της είναι τάξης μεγέθους μεγαλύτερες και καλύπτονται από εισαγωγές.

Για παράδειγμα, το 86% των σπανίων γαιών, ελαφρών και βαρέων, που είναι απαραίτητα σε πολλές τεχνολογικές εφαρμογές, παράγονται στην Κίνα, και το 75% των πλατινοειδών (ιρίδιο, πλατίνα, ρόδιο, ρουθήνιο) παράγονται στη Νότια Αφρική.

Η Κίνα πέραν των σπάνιων γαιών κυριαρχεί στην παραγωγή και πολλών άλλων μετάλλων όπως το Mg (89%), Ga (80%), Ge (80%), Bi (80%), Sb (74%), Sc (66%), W (69%), κοκ.

Η Ευρώπη εξαρτάται από την Κίνα ως προς την προμήθεια και εισαγωγή πρώτων υλών, ειδικότερα των τεχνολογικών πρώτων υλών, όπως για παράδειγμα το 98% των ελαφρών και το 99% των βαρέων σπανίων γαιών. Μεγάλα είναι και τα ποσοστά εισαγωγής στην Ευρώπη και άλλων μετάλλων από την Κίνα (όπως π.χ. το Mg, 93%)

Τα τελευταία όμως χρόνια η ευρωπαϊκή στρατηγική για τις πρώτες ύλες άλλαξε προσανατολισμό και αναγνωρίστηκαν οι στενές σχέσεις ανάμεσα στην ασφάλεια του εφοδιασμού τους και την βιομηχανική ανάπτυξη ειδικότερα αυτήν που σχετίζεται με τεχνολογικά προηγμένους τομείς όπως η ψηφιακή βιομηχανία, η ενέργεια, η αεροδιαστημική, οι μεταφορές και πολλές άλλες.

Επιπλέον, μετά από πολυάριθμες μελέτες καθορίστηκε η λίστα των κρίσιμων πρώτων υλών (critical raw materials) που εκδόθηκε το 2011 και η οποία ανανεώνεται κάθε τρία χρόνια με την τελευταία να έχει εκδοθεί το 2000.

Στη λίστα αυτή εντάσσονται οι πρώτες ύλες που αφενός είναι υψηλής στρατηγικής σημασίας για τις τεχνολογίες αιχμής και αφετέρου μεγάλο ποσοστό της παραγωγής τους συσσωρεύεται σε ορισμένες χώρες με κυρίαρχη την Κίνα.

Η κρισιμότητα βασίζεται στο στρατηγικό ενδιαφέρον του κάθε στοιχείου αλλά και στην ασφάλεια εφοδιασμού. Η λίστα περιλαμβάνει 83 πρώτες ύλες, εκ των οποίων οι 30 θεωρήθηκαν κρίσιμες. Σε αυτές περιλαμβάνονται οι σπάνιες γαίες, το γερμάνιο, ο φώσφορος, το σκάνδιο, το κοβάλτιο, ο γραφίτης, το λίθιο, κ.λπ. αλλά και ο βωξίτης καθώς η αναγκαιότητά τους είναι μεγάλη και η παραγωγή και η προμήθειά τους βασίζεται στην Κίνα.

Πρόσφατα, προωθήθηκε η πράσινη συμφωνία (Green Deal) που στοχεύει στο μετασχηματισμό της ΕΕ σε μια δίκαιη και ευημερούσα κοινωνία, σύγχρονη, ανταγωνιστική και αποδοτική ως προς τη χρήση των πόρων, στην οποία ως το 2050 να έχουν μηδενιστεί οι καθαρές εκπομπές αερίων θερμοκηπίου και όπου η οικονομική ανάπτυξη έχει αποσυνδεθεί από τη χρήση των πόρων.

Για την υλοποίησή της όμως απαιτούνται νέα συστήματα οικολογικής παραγωγής ενέργειας, νέα, σύγχρονα καύσιμα και αναγωγικά μέσα με βάση το υδρογόνο και νέα, αποδοτικά συστήματα αποθήκευσης ενέργειας που δεν είναι πάντοτε διαθέσιμα, ενώ επιβάλλουν και τη χρήση περισσότερων κρίσιμων πρώτων υλών, όπως σπάνιες γαίες, λίθιο, κοβάλτιο, κ.λπ.

Επιπλέον, προωθήθηκε σε παγκόσμια κλίμακα και η μετάβαση από την γραμμική στην κυκλική οικονομία, όπου, αφενός ο κατάλληλος σχεδιασμός και η βελτίωση της διάρκειας ζωής των προϊόντων και αφετέρου η επανάχρηση και ανακύκλωσή τους περιορίζουν τις ανάγκες για μη ανανεώσιμους πρωτογενείς πόρους που πάντοτε είναι επίκαιρη η ανάγκη για διατήρηση και διαφύλαξή τους.

Η κυκλική οικονομία στηρίζεται στην οικονομία της γνώσης και της εξειδίκευσης, παράγει υψηλή υπεραξία, αξιοποιεί και σέβεται τους φυσικούς και περιβαλλοντικούς πόρους, μειώνει την εξάρτηση από τις εισαγωγές πόρων, δημιουργεί θέσεις εργασίας και είναι απολύτως συμβατή με τη μικρομεσαία επιχειρηματικότητα.

Όλο αυτό το πλαίσιο τοποθετεί τις πρώτες ύλες σε περίοπτη θέση στο κάδρο των Ευρωπαϊκών και εθνικών στρατηγικών. Περιορίζοντας τη χρήση τους αφενός, αλλά αφετέρου ενισχύοντας δράσεις, πρωτοβουλίες (EIΤ raw materials) και δημιουργώντας συμμαχίες (ERMA) προσπαθεί να διασφαλίσει τις πρώτες ύλες για συμβατικές αλλά και για καινοτόμες χρήσεις ενισχύοντας παράλληλα τις δυνατότητες μετάβασης σε μια πράσινη οικονομία.

Οι επιχειρήσεις οφείλουν να προσαρμοστούν, τα πανεπιστήμια να βελτιώσουν τα προγράμματα σπουδών τους και η κοινωνία να αντιληφθεί την αναγκαιότητα αλλά και τις προσκλήσεις αυτής της μετάβασης.

Η αλλαγή της διεθνούς και Ευρωπαϊκής στρατηγικής αποτελεί μονόδρομο, αλλά ταυτόχρονα και ευκαιρία όχι μόνο για ερευνητικές πρωτοβουλίες, αλλά και για ανάπτυξη καινοτόμων επιχειρηματικών σχεδίων στο χώρο των πρώτων υλών, που όλο και συχνότερα ακούγονται το τελευταίο διάστημα.

Σκοπός του RawMat2021 ήταν να συγκεντρώσει και να φέρει σε επαφή επιστήμονες, στελέχη εταιρειών και φορείς λήψης αποφάσεων προκειμένου να μοιραστούν απόψεις και γνώσεις σε σχέση με τις προκλήσεις, τις ευκαιρίες και τις σύγχρονες τάσεις, εφαρμογές και εξελίξεις στις πρώτες ύλες και την κυκλική οικονομία.

Το Συνέδριο απευθύνεται στη Διεθνή επιστημονική κοινότητα, τους παραγωγικούς φορείς, τη Δημόσια Διοίκηση και την κοινωνία με στόχο τη διάχυση ερευνητικών αποτελεσμάτων, τεχνολογικών επιτευγμάτων και γνώσης ενώ, ταυτόχρονα, συνιστά μια σημαντική ευκαιρία για τη διεθνή προβολή των φορέων και των εταιρειών που δραστηριοποιούνται στο χώρο.

Το συνέδριο προσεγγίζει επιστημονικά όλα τα θέματα που σχετίζονται με τις πρώτες ύλες που ενδεικτικά και όχι αποκλειστικά περιλαμβάνουν:

Την αειφόρου παραγωγή ορυκτών πρώτων υλών από την Έρευνα και Εξόρυξη μέχρι τον Εμπλουτισμό και την Μεταλλουργία. Εξετάζονται η επάρκεια των πρώτων υλών, η ανάπτυξη νέων καινοτόμων μεθόδων έρευνας κοιτασμάτων, η ανάπτυξη νέου εξοπλισμού εξόρυξης, εξόρυξη σε δυσχερή/προκλητικά περιβάλλοντα, η ανάπτυξη νέων διεργασιών, καινοτόμων μεθόδων και εργαλείων για μεγαλύτερες αποδόσεις, η συνεκμετάλλευση περισσότερων συστατικών, μικρότερες καταναλώσεις πρώτων υλών και ενέργειας, λιγότερα απόβλητα με μικρότερη περιβαλλοντική επιβάρυνση
Την αξιοποίηση μεταλλευτικών / μεταλλουργικών αποβλήτων, παραπροϊόντων αλλά και προϊόντων μετά το τέλος κύκλου ζωής τους
Την εφαρμογή της κυκλικής οικονομίας που περιλαμβάνει την ανακύκλωση προϊόντων μετά το τέλος ζωής του, τον (ανα)σχεδιασμό προϊόντων, την έρευνα για τεχνολογίες με καλύτερες αποδόσεις, μεγαλύτερες ανακτήσεις και ταυτόχρονα φιλικότητα στο περιβάλλον και την βιομηχανική συμβίωση
Προσαρμογή στην πράσινη συμφωνία με έμφαση στην απανθρακοποίηση των βιομηχανικών διεργασιών, την εξοικονόμηση ενέργειας και τη δέσμευση και αξιοποίηση του διοξειδίου του άνθρακα.
Την 4η βιομηχανική επανάσταση και τον ψηφιακό μετασχηματισμό επιχειρήσεων
Την Ευρωπαϊκή Στρατηγική στα θέματα πρώτων υλών και κυκλικής οικονομίας
Τις νέες τάσεις στην Εκπαίδευση στον κλάδο των πρώτων υλών και της κυκλικής οικονομίας