IEA: ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΟΙ ΕΥΑΛΩΤΕΣ ΑΛΥΣΙΔΕΣ ΕΦΟΔΙΑΣΜΟΥ ΓΙΑ ΚΡΙΣΙΜΑ ΟΡΥΚΤΑ - ΑΝΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ ΚΑΙ ΖΗΤΗΣΗΣ ΓΙΑ ΧΑΛΚΟ ΚΑΙ ΛΙΘΙΟ

Τη στρατηγική σημασία των κρίσιμων ορυκτών για την ενεργειακή και οικονομική ασφάλεια σε ένα κόσμο γεωπολιτικών εντάσεων αναδεικνύει η έκθεση του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας με τίτλο “Global Critical Materials Outlook 2025”.

Η βασική διαπίστωση που αποτυπώνεται στην έκθεση είναι ότι η μετάβαση στην καθαρή ενέργεια αυξάνει ραγδαία τη ζήτηση για κρίσιμα ορυκτά, αλλά οι αλυσίδες εφοδιασμού παραμένουν επικίνδυνα συγκεντρωμένες, υποεπενδυμένες και ευάλωτες.

Στην έκθεση διαπιστώνεται ότι η αύξηση της ζήτησης για βασικά ορυκτά της ενεργειακής μετάβασης συνεχίστηκε με έντονους ρυθμούς και το 2024, κυρίως λόγω ΑΠΕ και ηλεκτροκίνησης. Για παράδειγμα, η ζήτηση για λίθιο αυξήθηκε κατά 30% περίπου, ενώ η ζήτηση για νικέλιο, κοβάλτιο, γραφίτη και σπάνιες γαίες αυξήθηκε κατά 6–8%.

Όμως, παρά την ταχεία αύξηση της ζήτησης, οι τιμές κατέγραψαν πτωτικές τάσεις, λόγω σημαντικών αυξήσεων στην προσφορά, κυρίως από Κίνα, Ινδονησία και Κονγκό. Χαρακτηριστικά, από το 2020, η προσφορά μετάλλων μπαταρίας αυξήθηκε με διπλάσιο ρυθμό σε σχέση με τα τέλη της δεκαετίας του 2010, με αποτέλεσμα οι τιμές να επιστρέψουν σε προ πανδημίας επίπεδα. Για παράδειγμα, η πτώση της τιμής του λιθίου ήταν πάνω από 80% σε σχέση με το 2023.

Επισημαίνεται, ακόμα, ότι οι επενδυτικές αποφάσεις αντιμετωπίζουν σήμερα σημαντικές αβεβαιότητες, παρά τις ισχυρές προσδοκίες για μελλοντική αύξηση της ζήτησης. Είναι χαρακτηριστικό ότι η δυναμική των επενδύσεων εξασθένησε το 2024, ενώ η ερευνητική δραστηριότητα έμεινε στάσιμη. Εκτιμάται ότι οι σημερινές χαμηλές τιμές των ορυκτών δεν παρέχουν το σήμα για επενδύσεις, ενώ η αβεβαιότητα επηρεάζει κυρίως νέους “παίχτες” στην αγορά.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η εκτίμηση ότι η πρόοδος προς πιο διαφοροποιημένες εφοδιαστικές αλυσίδες επεξεργασίας (refining) θα είναι αργή. Συγκεκριμένα, η συγκέντρωση στη διύλιση προβλέπεται να μειωθεί ελαφρώς στο 82% μέχρι το 2035, ενώ η Κίνα αναμένεται να αυξήσει το μερίδιό της στην παγκόσμια ανακύκλωση μπαταριών. 

Την ίδια στιγμή, οι τρεις κορυφαίες χώρες επεξεργασίας (refining) ελέγχουν πλέον το 86% της αγοράς, ενώ περίπου το 90% της αύξησης της προσφοράς προήλθε μόνο από τον κορυφαίο προμηθευτή και συγκεκριμένα από την Ινδονησία για το νικέλιο και την Κίνα για το κοβάλτιο, τον γραφίτη και τις σπάνιες γαίες.

Αντίστοιχες τάσεις καταγράφονται και ως προς την εξορυκτική δραστηριότητα, αν και η συγκέντρωση είναι μικρότερη σε σχέση με αυτή στην επεξεργασία τελικών προϊόντων. Το μερίδιο των τριών κορυφαίων παραγωγών αυξήθηκε στο 77% το 2024, με εξαίρεση την παραγωγή λιθίου. Σημειώνεται, όμως, ότι η γεωγραφική συγκέντρωση αναμένεται να ενταθεί για τον χαλκό, το νικέλιο και το κοβάλτιο.

Οι πιο έντονες ανησυχίες ως προς το ισοζύγιο προσφοράς και ζήτησης μέχρι το 2035 αφορούν τον χαλκό, καθώς ο ρυθμός υλοποίησης έργων εξόρυξης υποδεικνύει ενδεχόμενη ανεπάρκεια εφοδιασμού, παρά την έντονη ζήτηση λόγω ηλεκτροκίνησης. Σε ό,τι αφορά το λίθιο, η ταχέως αυξανόμενη ζήτηση αναμένεται να οδηγήσει την αγορά σε έλλειμμα έως τη δεκαετία του 2030.

Στη βάση και των παραπάνω, η μεγάλη συγκέντρωση της αγοράς αυξάνει την ευαλωτότητα σε ενδεχόμενους διαταραχές της αγοράς. Όπως αναφέρεται, χωρίς τον μεγαλύτερο προμηθευτή, ακόμη και σε μια καλά εφοδιασμένη αγορά, οι κρίσιμες αλυσίδες εφοδιασμού ορυκτών μπορεί να είναι ιδιαίτερα ευάλωτες σε διαταραχές της προσφοράς, είτε αυτές οφείλονται σε ακραία καιρικά φαινόμενα, είτε σε τεχνική βλάβη, είτε σε εμπορικές διαταραχές.

Ο αντίκτυπος μιας διαταραχής στην προσφορά κρίσιμων ορυκτών μπορεί να είναι εκτεταμένος. Μια παρατεταμένη διαταραχή εφοδιασμού θα μπορούσε να διευρύνει τα μειονεκτήματα κόστους για άλλους κατασκευαστές μπαταριών έναντι της Κίνας, εμποδίζοντας ενδεχομένως τις προσπάθειες διαφοροποίησης των αλυσίδων εφοδιασμού παραγωγής. 

Οι επιλογές υποκατάστασης είναι επίσης περιορισμένες, καθώς είναι λίγες οι διαθέσιμες βιώσιμες εναλλακτικές λύσεις για πολλά ορυκτά (π.χ. ταντάλιο, τιτάνιο και βανάδιο) χωρίς σημαντικές αντισταθμίσεις κόστους ή επιδόσεων.

Σε αυτή τη βάση, εκτιμάται ότι η επιδιωκόμενη διαφοροποίηση δεν θα επιτευχθεί μόνο μέσω της αγοράς, αλλά απαιτείται καλά σχεδιασμένη πολιτική στήριξη και συμπράξεις, με έμφαση στη δημόσια χρηματοδοτική στήριξη, την ανάγκη καλά σχεδιασμένων συστημάτων σταθεροποίησης τιμών (πχ cap-and-floor), μηχανισμών εγγύησης όγκου, κριτηρίων βιωσιμότητας κ.α.

Ταυτόχρονα, επισημαίνεται ότι οι νέες τεχνολογίες στην εξόρυξη, επεξεργασία και ανακύκλωση προσφέρουν σημαντικές δυνατότητες για την αύξηση των διαφοροποιημένων προμηθειών. Για παράδειγμα, σημειώνεται ότι η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να μειώσει το κόστος γεωτρήσεων κατά 60% και να τετραπλασιάσει τα ποσοστά επιτυχίας ανακαλύψεων.

Δείτε αναλυτικά την έκθεση εδώ.

Πηγή: energypress.gr